The uncertainties of self and identity: experiencing self-definition problems over the life span

In de psychologie, net als in het dagelijks leven, wordt zelfinzicht over het algemeen beschouwd als een kenmerk van adequaat geestelijk functioneren. Wie zichzelf kent en deze kennis weet te relateren aan de leefwereld waarin men verkeert, heeft het lot in eigen hand, zo is de gedachte. Er zijn echter genoeg argumenten om vraagtekens te plaatsen bij de vanzelfsprekendheid waarmee deze overtuiging wordt beleden. Want waarom zijn mensen tegenwoordig zo gepreoccupeerd met levensvragen als ‘wie ben ik’, ‘wat wil ik met mijn leven’ en ‘hoe kan ik dat bewerkstelligen’? Blijkbaar is het nog niet zo eenvoudig om een beeld van jezelf te vormen dat tegelijkertijd helder, betrouwbaar, oprecht en functioneel is. In dit proefschrift staat het spanningsveld centraal tussen de behoefte aan duidelijkheid over de eigen persoon, aan een gevoel van identiteit, en het probleem om die duidelijkheid te verkrijgen. De nadruk ligt daarbij op een kritische bespreking van de pogingen binnen de diverse subdisciplines van de psychologie om dit verraderlijke domein van psychisch functioneren te doorgronden en in kaart te brengen. In haar streven een objectieve wetenschap te zijn, heeft de psychologie namelijk altijd een wat ambivalente verhouding gehad tot het feit dat de mens niet alleen object van studie is, maar ook een actief subject. De menselijke soort kent het unieke vermogen om zich van zichzelf bewust te worden, op grond daarvan een voorstelling van zichzelf te vormen, en dergelijke voorstellingen te gebruiken als een basis om sturing te geven aan het eigen handelen. Dit recursieve aspect van het menselijk functioneren wordt in het proefschrift gevat onder de noemer van persoonlijke zelfdefinitie, en de cruciale vraag is hoe met een psychologisch begrippenapparaat recht kan worden gedaan aan het subjectieve karakter hiervan. Op grond van een kritische analyse van de inzichten binnen ondermeer de zelfpsychologie, de identiteitspsychologie en de levenslooppsychologie zal worden betoogd dat met name de antithetische aspecten van de persoonlijke zelfdefinitie een goede opening bieden voor een systematische bestudering van de zelfhuishouding. Met de antithetische aspecten bedoel ik het gebrek aan duidelijkheid, het gevoel niet langer over een hecht verankerde identiteit te beschikken, de duiding die mensen aan dergelijke gevoelens van onzekerheid geven en hun pogingen om het hoofd te bieden aan die onzekerheid. Dit alles kan kort worden aangeduid met zelfdefinitieproblemen. Deze theoretische exercitie wordt ook in daden omgezet middels een empirische inventarisatie naar het soort problemen dat mensen gedurende de levensloop ervaren als ze proberen meer duidelijkheid over zichzelf te scheppen