Spoorzone Groningen WP 2.12 Proefsleuvenonderzoek Haren De Vork, gemeente Haren (GR)

Er werden in twee veldwerkfases in totaal 357 proefsleuven aangelegd en gedocumenteerd. De sleuven hadden een omvang van 4 bij 10 m en waren gemiddeld 50 cm diep. Op basis van de resultaten kan gesteld worden dat in het hele gebied archeologische resten voorkomen. De grootste concentraties bevinden zich op de hogere delen van het dekzand, maar ook in de lagere delen van het terrein komen vondsten en sporen voor. Er zijn vindplaatsen aanwezig uit de periode vanaf het mesolithicum tot en met de moderne tijd. De grootste concentratie neolithisch vuursteen, met componenten uit het mesolithicum en bronstijd, ligt in de zuidoosthoek van het onderzoeksgebied. Deze vindplaats ligt tevens op de oever van de Hunze, waarop de aanname wordt gebaseerd dat hier destijds water stoomde. Opvallend is dat circa de helft van de grootste vindplaats op lager gelegen delen van het dekzand ligt. Ook elders in het onderzoeksgebied, op zowel de hoger als lager gelegen delen, komt neolithisch vuursteen voor, mogelijk met een component vuursteen uit de bronstijd. De mesolithische component komt alleen voor aan de oostzijde van het onderzoeksgebied. Op alle hogere delen van het dekzand zijn sporen en vondsten uit de periode neolithicum tot en met late middeleeuwen gevonden. De grootste concentratie dateert uit de late ijzertijd en Romeinse tijd, uit de twee eeuwen vóór en na het begin van de jaartelling. Er werden delen van gebouwstructuren, greppelsystemen en akkersporen gevonden. Tevens werd een waarschijnlijke hutkom gedocumenteerd. Al deze typen sporen wijzen op nederzettingen. Op basis van de spreiding van de sporen en vondsten en het nauwelijks voorkomen van overlappingen van sporen, is de verwachting dat de archeologische resten tot een aantal individuele boerenerven behoren. De vondsten en sporen uit deze periode komen - op een enkele na - alleen voor op de hogere delen van het dekzand. De middeleeuwse sporen bestaan uit waterwegen en een enkele afvalkuil. Daarnaast zijn er niet nader te dateren spitsporen gevonden die op basis van uiterlijk en vorm tot middeleeuwse ontginningssporen kunnen worden gerekend. Tot nu toe wordt daarom aangenomen dat de middeleeuwse sporen en vondsten samenhangen met het gebruiksklaar maken en in gebruik nemen van de landerijen door het klooster Yesse (1215 tot 1594), zoals deze nog zijn aangegeven op de historische kaart van 1732. De middeleeuwse verkavelings- en ontginningssloten komen op het hele plangebied voor, hierin is geen onderscheid aan te geven tussen hoger- dan wel lagergelegen delen van het dekzand. Er werden 25 gevonden musketkogels gevonden die wijzen op mogelijke gevechten tijdens de verschillende oorlogen die plaatsgevonden hebben in de 15e tot en met 19e eeuw. Van de strijd in deze periode zijn geen andere sporen gevonden of vondsten gedaan. De sporen uit de Tweede Wereldoorlog bestaan uit door de Duitsers aangelegde loopgraven en tankgrachten. De vindplaatsen in het plangebied zijn behoudenswaardig en dienen te worden beschermd tegen bodemverstorende ingrepen. Het plangebied vormt een (bijna) unieke kans om de ontwikkelingen van het landschap en de wijze waarop de mens zich aanpast aan en gebruik maakt van die ontwikkelingen te bestuderen. Het landschap verandert van een droog dekzandlandschap waar de Hunze langs stoomt naar een langzaam verdrinkend landschap waar klei wordt afgezet en veen groeit. De ontwikkeling van het menselijk bestaan daarbinnen kan worden gevolgd over een periode van circa 5000 jaar, van het neolithicum (3400-2800 v. Chr.) tot en met de Tweede Wereldoorlog. De archeologische waarden op de hoge delen van het dekzand bestaan uit grondsporen en vondsten en komen voor in clusters. Tussen deze clusters liggen informatie-arme gebieden. Op deze hoger gelegen dekzanden worden waarden uit alle periodes verwacht. Op de lager gelegen delen van het dekzand neemt de omvang van informatie-arme gebieden sterk toe. Hier worden wel kleine clusters met archeologische waarden verwacht, bestaand uit vondsten en (mogelijk) sporen uit de periode van het mesolithicum-neolithicum tot aan de bronstijd. Sporen en vondsten uit de periode ijzertijd tot en met Romeinse tijd worden hier niet verwacht. Het is hier in die periode namelijk te nat voor bewoning. Ontginnings- en verkavelingssloten uit de middeleeuwen en loopgraven en tankgrachten uit de Tweede Wereldoorlog zijn wel ook in deze lage delen aanwezig. Geadviseerd wordt om geen bodemverstorende ingrepen te laten plaatsvinden binnen het plangebied, maar de plannen zodanig aan te passen dat de verstoring tot een minimum wordt beperkt. Dit geldt voor zowel de lager gelegen delen van het dekzand als de hoger gelegen delen. Hoewel in de lager gelegen gebieden minder archeologische waarden aanwezig zijn, zij zijn echter niet archeologisch ‘leeg’. Mocht het niet mogelijk blijken om zonder graafwerkzaamheden de plannen tot uitvoering te brengen, dan zullen de te vergraven delen eerst door middel van een archeologische opgraving moeten worden onderzocht. Voor de lager gelegen dekzanden kan in de praktijk blijken dat voor grote delen geldt dat een archeologische begeleiding onder protocol opgraven hier afdoende is om het behoud van archeologische resten te garanderen. Het archeologische belangwekkende niveau begint 10 cm boven de top van het dekzand. De top van het dekzand ligt tussen de 30 en 70 cm diep ten opzichte van het maaiveld. Deze diepte ten opzichte van het maaiveld wisselt sterk door de glooiing van het dekzand en verschilt regelmatig een halve meter over korte afstand (binnen 20 m). Vanwege insporing van zware machines die zullen worden ingezet bij de aanleg van het opstelterrein en het park wordt geadviseerd te allen tijde te werken met rijplaten. Op het moment dat duidelijk is waar en hoe diep de ontgravingen gaan plaatsvinden die nodig zijn voor de civiele werkzaamheden kan een gedetailleerd plan voor opgraven en mogelijk deels archeologische begeleiding worden vervaardigd. De noordelijke punt van het plangebied, gelegen in de gemeente Groningen, bleek tijdens het onderzoek zwaar vervuild te zijn met bouwafval daterend uit de tweede helft van de 20e eeuw. Met het begraven van het puin zijn eventueel ooit aanwezige archeologische waarden vernietigd. Geadviseerd wordt deze punt vrij te geven wat betreft archeologisch onderzoek. De bovenstaande adviezen en aanbevelingen dienen te worden getoetst en goedgekeurd door de bevoegde overheid, in deze de gemeente Haren en Groningen, door middel van een selectiebesluit. De provincie Groningen zal tevens een besluit moeten nemen over het deponeringsvoorstel van de vondsten