NÂKİD İBRÂHÎM EFENDİ (öl.1717) VE EŞ-ŞERHU’S-SEDÎD Lİ’L-ʻAVÂMİLİ’L-CEDÎD ADLI ESERİ / NAQID IBRAHIM EFENDI (d.1717) AND HIS WORK NAMED AL-SHARH AL-SADEED LI AL-ʻAWAMIL AL-JADEED

İslamiyet’in doğuşundan hemen sonra özellikle fetihler sonucu İslam’ın yayılması ile Arap olmayan milletlerin Kur’ân-ı Kerîm’i doğru okuyup anlayabilmeleri için Kur’ân-ı Kerîm ayetleri harekelenmiş ve İslam âlimleri Arapça dilbilgisi ile ilgili ilk çalışmaları telif etmeye başlamıştır. Cümle içindeki durumuna göre kelimelerin son harfinin harekesinin tespit edilmesi olarak tarif edilen “irâb” kavramı, İslami ilimleri tahsil etmek isteyen kişilerin öncelikle bilmesi gereken bir ilim dalı olmuştur. Bu nedenle Osmanlı âlimleri de “irâb” ilmi alanında çok sayıda eser telif etmiş ve önceki eserler üzerine şerhler ve haşiyeler yazmıştır. Bu çalışmamızda Nâkid İbrâhim Efendi (öl. 1717)’nin hayatı, ilmî şahsiyeti ve eserleri ile XVI. asırdan itibaren üç yüzyıldan fazla Osmanlı medreselerinde okutulmuş ve üzerine çok sayıda şerh, haşiye ve tercüme yapılmış nahve dair irâb kaidelerini açıklayan İmâm Birgivî (öl. 981/1573)’nin “ʻAvâmil-i Cedîd” adlı muhtasar eseri üzerine Arap dilinde yazmış olduğu şerh olan “eş-Şerhu’s-Sedîd li’l-ʻAvâmili’l-Cedîd” adlı eseri tanıtılmıştır. Eser tanıtımında, eser adının anlamı, telif nedeni, müellifin şerhini yaptığı İmâm Birgivî’ye ait “ʻAvâmil-i Cedîd” (Yeni ʻAvâmil) üzerine yapılmış diğer çalışmalar, “ʻAvâmil-i Cedîd” ile aynı türde yazılmış ve aynı ismi taşıyan Şeyh Abdulḳahir Curcanî (öl. 471/1078)’ye ait “ʻAvâmil-i ʻAtîk” (Eski ʻAvâmil) adlı eser arasındaki farklar, “ʻAvâmil-i Cedîd”in içeriği, müellifin eserinde takip ettiği metot ve eserin yazma nüshaları hakkında bilgiler verilmiştir