Nijkerk Stadhuis naast Arkervaart Booronderzoek: Plangebied Havenkom, Nijkerk (gemeente Nijkerk)

ADC ArcheoProjecten heeft in december 2016 een Bureauonderzoek en in januari 2017 een Inventariserend Veldonderzoek uitgevoerd op de locatie van het plangebied Havenkom te Nijkerk (8,04 ha). Aanleiding is de voorgenomen herontwikkeling van het plangebied tot een gemengd woon-werk gebied. Hiervoor bestaan volgens de opdrachtgever nog geen duidelijke plannen, aangezien deze plannen onder andere worden bepaald uit de huidige onderzoeksresultaten. Op basis van de landschappelijke ligging van het plangebied op lage dekzandwelvingen in het noorden en westen en hoge dekzandruggen en –koppen in het (zuid)oosten, die zijn afgedekt met vermoedelijk een dikke recente ophogingslaag en eventueel plaggen-, klei- en/of veenlagen, kunnen voornamelijk in de hogere delen van het plangebied archeologische resten aanwezig zijn uit de periode van het Laat - Paleolithicum tot aan de Late Middeleeuwen. Het niveau waarop sporen en vondsten uit deze periode zich bevinden, wordt verwacht in de eerste circa 30 cm van de top van het intacte natuurlijke zand. De verwachte archeologische resten in de top van het dekzand kunnen bestaan uit aardewerk- of vuursteenspreidingen en grondsporen. Het complextype kan bestaan uit vuursteenvindplaatsen, nederzettingen, grafvelden en akkerterreinen. De verwachting is voor de lage en natte verspoelde delen van het plangebied laag. De verwachting voor de hogere intacte delen van het plangebied is middelhoog. Het plangebied heeft een middelhoge en hoge verwachting voor de periode Late Middeleeuwen tot Nieuwe tijd. Vooral het zuidelijke deel (AMK terrein) heeft een hoge verwachting op bebouwing uit deze periode. Op basis van historisch kaartmateriaal wordt duidelijk dat ook de omgeving van de voormalige Lazarussteeg en de havenzone bebouwd was. Deze bewoningsresten zijn vermoedelijk afgedekt met jonge ophopingslagen en daardoor goed geconserveerd. Deze bewoningsresten worden vanaf de onderkant van de jonge ophogingslagen verwacht. De noordelijke en westelijke, lagere delen van het plangebied zijn pas na de laatmiddeleeuwse bedijking ontgonnen voor de landbouw. De verwachting in de laagten is daardoor middelhoog voor landbouwactiviteiten. Organische resten (zoals bot, hout, leder en textiel) zullen door de klei/ veenlaag en het hoge grondwaterpeil in de laagten van het plangebied, waarschijnlijk redelijk goed zijn geconserveerd. Andere typen indicatoren (aardewerk) zijn waarschijnlijk ook goed geconserveerd. De intactheid komt mede door de antropogene (recente) ophogingslagen. Wel kunnen de ondiepere archeologische resten door latere industriële bouw- en graafwerkzaamheden en saneringen verstoord zijn geraakt. Teneinde deze verwachting te toetsen en aan te vullen werd in het plangebied een verkennend booronderzoek uitgevoerd (40 boringen, Edelmanboor 7 cm en guts 3 cm, maximaal tot 300 cm – mv). De opgebrachte laag binnen het plangebied bestaat uit een wisselend pakket met 50 tot 110 cm zand. Deze recente laag bedekt binnen het plangebied een intact, dekzand landschap. Dit begraven landschap bestaat landschappelijk gezien uit een met een plaggendek en/of klei afgedekte, dekzanddepressie in het noorden en zuiden. Verder uit een met een opgebrachte humeuze zandlaag (plaggendek) afgedekte intacte dekzandrug met podzol in het centrale en in het uiterst zuidelijke deel. Buiten de aangetoonde plaatselijke verstoringen door de saneringen, graafwerkzaamheden voor een oude en jongere vijvers, de gebouwen met kelders (o.a. de noordelijke villa) en de gegraven binnenvaart uit 1932-1962 (samen circa 1 ha), lijkt de oorspronkelijke natuurlijke bodemopbouw redelijk goed intact te zijn. De hoge verwachtingszone is bepaald op basis van de aangetroffen geomorfologie en intactheid van de ondergrond. Verder zijn verstoorde zones nauwkeurig in kaart gebracht. Deze diep verstoorde zones krijgen een lage archeologische verwachting. Het ontwerp voor de planrealisatie is nog niet in detail uitgewerkt. De aanwezigheid van archeologische waarden of waardevolle zones kan meegenomen worden in de uitwerking van het ontwerp. Daarbij is door middel van het bureau- en verkennend booronderzoek aangegeven dat het centrale en zuidelijke deel zones aanwezig zijn waar de bodem is geroerd. Deze delen krijgen een lage archeologische verwachting. In de verstoorde zones zou planrealisatie wat betreft archeologische waarden ongehinderd kunnen worden voortgezet. 6 ADC ArcheoProjecten adviseert daarom om de verstoorde zones (lage verwachting, 1 ha) vrij te geven voor de voorgenomen ontwikkeling. Het is echter niet volledig uit te sluiten dat binnen het onderzochte gebied toch nog archeologische resten voorkomen. Het verdient daarom aanbeveling om de uitvoerder van het grondwerk te wijzen op de plicht archeologische vondsten te melden bij de bevoegde overheid, zoals aangegeven in artikel 5.10 van de Erfgoedwet. Voor de overige delen zou het betekenen dat bij ontwikkeling die gepaard gaat met bodemverstorende activiteiten de eventueel aanwezige waarden kunnen worden aangetast. Indien de afweging wordt gemaakt om in deze zones met een hoge verwachting graafwerkzaamheden uit te voeren dan adviseert ADC ArcheoProjecten om een inventariserend veldonderzoek uit te voeren door middel van het aanleggen van proefsleuven (IVO-P). Het doel van dit onderzoek is het onderzoeken van de gaafheid, omvang, datering en conservering van archeologische resten. Hiervoor dient 10 % van de totale te verstoren oppervlakte onderzocht te worden. De exacte invulling van de werkzaamheden dient te worden vastgelegd in een door de bevoegde overheid goed te keuren Programma van Eisen (PvE). Zones met een middelhoge verwachting (circa 2,24 ha) zouden aanvullend onderzocht kunnen worden, waarbij echter wel rekening gehouden moet worden met de aard van de te verwachte waarden. In deze zones kunnen met name sporen van landbouwactiviteiten voorkomen, zoals ontginningsgreppels en oude akkerlagen. De omvang van dergelijke complextypen is dikwijls groter dan de graafwerkzaamheden die gepaard gaan met de ontwikkeling. Bij eventueel vervolgonderzoek dient dan ook een afweging gemaakt te worden hoe groot het informatieverlies zal zijn in deze zones bij planrealisatie. ADC adviseert om deze afweging in een vroeg stadium te maken in direct overleg met alle betrokken partijen. Wij wijzen u erop dat de bevoegde overheid op basis van dit rapport een selectiebesluit neemt. De mogelijkheid bestaat dat dit selectiebesluit afwijkt van het door ons opgestelde advies