Inrichtingswerken in het dal van de Kleine Dommel te Nuenen en Eindhoven, gemeenten Nuenen en Eindhoven; archeologisch onderzoek: een archeologische begeleiding

Tijdens de archeologische begeleidingen en inspecties in het kader van graafwerken in het beekdal van de Kleine Dommel in Nuenen en Eindhoven zijn twee archeologische vindplaatsen onderzocht: de gracht van ’t Slotje en een verdeelwerk voor waterregulering nabij de Collse watermolen. De gracht van ’t Slotje was reeds eerder aangesneden tijdens proefsleuvenonderzoek. Tijdens de archeologische begeleiding is slechts in beperkte mate aanvullende informatie verkregen, omdat de waarnemingsmogelijkheden beperkt waren. Enerzijds werd de gracht schuin aangesneden in de nieuwe meander, zodat het maken van een archeologische (haakse) profieltekening weinig zinvol was; anderzijds was de terreinsituatie te gevaarlijk om uitgebreide waarnemingen te doen. Door de grotere schaal van ontgraving in vergelijking met de proefsleuven is echter inzicht gekregen in de dynamiek van het beekdal van de Kleine Dommel, waarmee ’t Slotje onlosmakelijk verbonden was. De nieuwe meanders worden aangelegd in een beekdalzone die in het verleden zeer actief was: er zijn namelijk verschillende oude meanders aangesneden, waarvan de ouderdom echter onbekend is. De vullingen tonen aan dat rustige fasen met langzaam stromend en stilstaand water elkaar afwisselden met fasen van grotere beekactiviteit. Het terrein moet altijd heel nat geweest zijn, begroeid met broekbos, plaatselijk zelfs veengroei; omstandigheden waarvan het kasteelterrein met het oog op watervoorziening van de gracht kon profiteren. Macrobotanische onderzoek van de gebruiksfase wijst op een (langzaam) dichtslibbende gracht. De gracht moet in de 13e/15e eeuw in gebruik zijn geweest. Onderhavige begeleiding heeft niet meer vondstmateriaal opgeleverd dat een fijnere datering mogelijk maakt. Er is alleen materiaal (aardewerk, metaalvondsten) gevonden dat in verband gebracht wordt met de demping in de 17e-18e eeuw. Aan de Collse watermolen is een verdeelwerk aan het licht gekomen. Het gaat om een houten constructie, waarvan het opgaande houtwerk geërodeerd is en alleen de vloer nog (gedeeltelijk) in situ bewaard is gebleven. Een ingenieus systeem van heipalen, liggers, aangepunte planken en vloerplanken, vastgezet met pen-gat verbindingen en ijzeren klinknagels en afgedicht met jutte of hennep en een afdeklatje, zorgde ervoor dat de constructie kon weerstaan aan de eroderende werking van het stromend water van de Dommel. Uitsparingen in de vloer markeren de locatie van tussenschotten waarmee watertoevoer kon geregeld worden. Een zware paal van de kernconstructie is in de 16e eeuw gedateerd, net het moment dat onder Karel V het stuwrecht werd ingevoerd en er aan verschillende molens werken uitgevoerd werden. Doch in de 17e/18e eeuw zijn nog herstellingswerken uitgevoerd. Wellicht zelfs is de houten constructie in gebruik gebleven tot er in 1888 een bakstenen exemplaar gebouwd werd. Adviezen De archeologische informatie van beide vindplaatsen, ’t Slotje en het verdeelwerk bij de Collse watermolen, is tijdens de archeologische begeleiding protocol opgraving, in de mate van het mogelijke veiliggesteld. Alle resten binnen de nieuwe bedding zijn verwijderd; buiten het ontgraven gebied echter wordt geadviseerd de huidige dubbelbestemming te handhaven, aangezien hier zich nog meer archeologische resten kunnen bevinden die in verband te brengen zijn met ’t Slotje en de Collse watermolen