Perlsteinterrein te Doetinchem: Archeologische opgraving

In dit rapport worden de resultaten gepresenteerd van de archeologische opgraving aan de Waterstraat en de Gasthuisstraat in Doetinchem. Het onderzoek is uitgevoerd in de periode van 15 augustus tot en met 13 september 2005 door Synthegra b.v., regio Oost uit Doetinchem. Het terrein is in de volksmond bekend als het Perlsteinterrein, naar de vroegere distilleerderij op deze locatie. Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van Dhr. B. Bakker (projectontwikkelaar) in overleg met gemeente Doetinchem. Het veldwerk is uitgevoerd met medewerking van de Oudheidkundige Vereniging (Old) Salehem en Deutekom. De aanleiding van het onderzoek was een bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek door middel van boringen dat eveneens is uitgevoerd door Synthegra in 2003. Dit vooronderzoek heeft aangetoond dat binnen het plangebied oude bewoningslagen en archeologische indicatoren als houtskool, fosfaat, aardewerk en bot aanwezig zijn. De lagen met archeologische indicatoren kunnen worden opgevat als bewoningslagen behorende bij de oude stadskern van Doetinchem vanaf circa 800. Er werden ook nog muurresten aangetoond die toegeschreven konden worden aan het Catharinagasthuis (gedateerd in de 14de eeuw). De onderzoekslocatie is gelegen op een rivierduin, die gevormd is in de Late Dryas. De rivierduinen behoren tot het Laagpakket van Delwijnen welke behoort tot de Formatie van Boxtel. Het zand waaruit de rivierduinen bestaan is door de wind verplaatst en afkomstig uit het dal van de Oude IJssel. De rivierduinen liggen op rivierafzettingen van de Rijn die behoren tot de Formatie van Kreftenheye. In de profielen is het Laagpakket van Delwijnen onder het esdek aangetroffen, onder een circa 10 cm vuile grijze zandlaag. Deze ‘vuile’ zandlaag bevat houtskoolresten en scherven handgevormd aardewerk en is geïnterpreteerd als een akkerlaag uit de overgangsperiode van de Late IJzertijd naar de Vroeg Romeinse Tijd. In de periode voor de vorming van het esdek is sprake van elkaar kruisende karrensporen en paalsporen die bij een Vroegmiddeleeuwse nederzetting behoren, waarvan de kern rond de Catharinakerk verwacht wordt. Deze periode wordt afgesloten door de vorming van een esdek. Vanaf eind 13de of begin 14de eeuw verschijnen op de locatie de eerste houten huizen met de gevel aan de Waterstraat (toen nog IJsselstraat geheten). In het huis op de hoek van de Waterstraat en de Gasthuisstraat is hierin een zeldzame kacheloven aangetroffen. Dit huis is in de 14de eeuw vervangen door een volledig onderkeldert en in baksteen opgetrokken ‘voornaam’ stenen huis. De twee aanpalende panden zijn vermoedelijk in het eerste kwart van de 15de eeuw ‘versteend’, waarbij de oude indeling van de oorspronkelijke houten zaalhuizen nog enige tijd gehandhaafd bleef. Rond 1350 is in opdracht van de graven van Gelre op het terrein het Catharinegasthuis gebouwd, waarvan de westgevel is aangetroffen met een aanpalende gang. Deze waren vanaf 1461 verbonden met de noordwestelijke vleugel van de Driekoningenkapel. Het opgegraven deel is vermoedelijk tijdens de grote stadsbrand van 1527 ten prooi gevallen aan de vlammen en daarna niet meer herbouwd. De huidige Gasthuiskapel heeft daardoor nog maar ongeveer 2/3 van zijn oorspronkelijke omvang. De opgegraven bouwresten en vondsten uit afvalkuilen en beerputten tonen aan dat de bevolking met name in de 16de en 17de eeuw een betrekkelijke welvaart gekend moet hebben. In deze periode is o.a. aardewerk uit Duitsland, glas uit Bohemen en Venetië, wijn uit het Rijnland en vijgen uit Zuid-Europa geïmporteerd. Rond 1830 komt een groot deel van het terrein in eigendom van de familie Van Perlstein die er in 1864 een distilleerderij beginnen. Hierdoor valt een groot deel van de dan bestaande bebouwing ten prooi aan de sloophamer. Alleen het hoekhuis op de hoek van de Waterstraat en Gasthuisstraat blijft deels in de oude vorm gehandhaafd. Ook de panden van het Gasthuisterrein worden voor een groot deel opgenomen in de fabriek van Van Perlstein. Deze situatie zou blijven bestaan tot maart 1945, toen de stad en de distilleerderij, inmiddels in hand van de Schiedamse familie Van Gent, aan diverse bombardementen ten onder ging. Grote delen van de binnenstad werden hierbij compleet verwoest en ook de Driekoningenkapel en de directe omgeving kregen het zwaar te verduren. Restanten van het bombardement zijn teruggevonden ter plaatse van het voormalige hoekhuis, dat hierbij in vlammen opging. Een grote bomkrater, waarin naast bomscherven, puin, delen van huisraad, ook menselijke resten zijn gevonden. Dit is het laatste wat resteert van de oorspronkelijke bebouwing en de verwoestingen die de nadagen van de Tweede Wereldoorlog met zich mee hebben gebracht