Archeologie in de Betuweroute Boog C-Noord, een vindplaats bij Meteren op de overgang van Neolithicum naar Bronstijd: RAM 84

Boog C-Noord ligt in de gemeente Geldermalsen, ter hoogte van Meteren, even ten noorden van de A15. Op basis van inventariserend archeologisch vooronderzoek werd deze vindplaats geïnterpreteerd als een special activity site uit de Vroege Bronstijd. Omdat vindplaatsen met bewoningsresten uit louter deze periode verder onbekend zijn, en omdat Boog C-Noord bij de aanleg van de Betuweroute vergraven zou worden en niet behouden kon blijven, diende de vindplaats te worden opgegraven. Het hier gepresenteerde archeologisch onderzoek, uitgevoerd door Archeological Research and Consultancy (ARC) en gefinancierd door de Projectorganisatie Betuweroute (PoBr), heeft echter aangetoond dat de vindplaats geen special activity site was, maar deel uitmaakte van een woonplaats/boerenerf uit de overgangsperiode Laat Neolithicum-Vroege Bronstijd. De vindplaats is gedetailleerd en vlakdekkend opgegraven. De verspreiding van de aangetroffen grondsporen en mobilia lijkt erop te duiden dat aan de noord-, oost- en zuidzijde de grenzen van de vindplaats zijn bereikt. Aan de westzijde wordt de vindplaats echter doorsneden door de huidige wetering en de spoorbaan Utrecht-’s Hertogenbosch. De meeste van de aangetroffen sporen zijn geïnterpreteerd als paalgat. Hoewel een aantal diepere exemplaren zeker een dragende taak zal hebben gehad, kunnen uit deze paalsporen geen eenduidige structuren herleid worden. In het uiterste noorden van het opgravingsgebied is een rij dubbele paalgaten gevonden. Omdat de vondstverspreiding zich weinig van het hekwerk lijkt aan te trekken, valt niet uit te sluiten dat de omheining bij de nabijgelegen en deels contemporaine vindplaatsen De Bogen hoort. Een deel van het aardewerk is typologisch toe te wijzen aan Klokbeker, een ander deel aan Wikkeldraad.Tussen beide aardewerkgroepen bestaat een overlap, die zichtbaar wordt in de decoratiemotieven en -technieken en, in mindere mate, het baksel. De scherven vertegenwoordigen een breed scala aan pottypen dat kenmerkend is voor divers gebruik binnen een gewone nederzetting. De vondst van een weefgewicht duidt erop dat ter plekke textiel is vervaardigd. Het natuursteen omvat onder meer wrijf-, maal-, slijp- en klopstenen en aambeeldjes. Een V-vormig doorboorde knoop van git, een barnstenen kraal en twee pijlschachteffeners passen goed in de datering die door het aardewerk is gegeven. In en rond een kuil in het centrum van het opgravingsgebied is veel natuursteen met sporen van verhitting aangetroffen. Mogelijk zijn natuurstenen gebruikt als kookstenen, mogelijk ook als mageringsmateriaal voor de aardewerkvervaardiging. De vuursteenassemblage – met name een aantal pijlpunten, mesjes en spitsen – laat zich in zowel technisch als typologisch opzicht goed plaatsen in de periode van overgang tussen Laat Klokbeker en Vroeg Wikkeldraad. De artefacten zijn lokaal vervaardigd, over het algemeen vrij klein en van een inferieure kwaliteit vuursteen. Er is slechts één voorwerp van metaal gevonden. Het is een priem, gemaakt van een legering van koper en tin. Het botmateriaal is sterk gefragmenteerd en vooral afkomstig van rund, varken en schaap/geit.Wild, vogel en vis zijn vrijwel niet aangetroffen. De huisdieren zijn lokaal geslacht en verwerkt. Het is opvallend dat de meeste skeletonderdelen van weinig of geen belang zijn voor de vleesvoorziening. Dit doet vermoeden dat vleesrijke botten werden afgevoerd en dat er ter plaatse huiden werden bewerkt. Uit gebruikssporenonderzoek van vuurstenen, met name schrabbers, blijkt dat droge en verse huiden zijn bewerkt, mogelijk om kleding te maken. De enkele botfragmenten van vleesrijke delen tonen echter aan dat lokale voedselbereiding niet uitgesloten mag worden. Boog C-Noord ligt op een crevasse- of oeverafzetting in een komgebied. Uit het botanisch onderzoek komt het beeld naar voren van een rivierlandschap met elzenbroekbossen, afgewisseld door graslanden. Er zijn enkele verkoolde fragmenten van (naakte) gerst en (emmer)tarwe gevonden en enige in het wild verzamelde gebruiksplanten (sleedoorn, hazelnoot, groene naaldaar). Aanwijzingen voor lokale verbouw van de granen zijn niet gevonden. Op grond van de lokale activiteiten (aardewerkfabricage, slacht van dieren en verwerking van karkassen, voedselbereiding, leerbewerking, textielvervaardiging, vuur- en natuursteenbewerking) kan geconcludeerd worden dat de vindplaats tot een permanent bewoonde nederzetting behoort. Het geringe aantal vondsten, de typologische en technologische eenvormigheid van de assemblage, het spaarzame aantal sporen, het niet-oversnijden van de grondsporen en de ruimtelijke patronen binnen de nederzetting doen vermoeden dat er sprake is geweest van een eenmalige, kortstondige bewoning. De mogelijkheden tot refitting van aardewerk, vuursteen, natuursteen en dierlijk bot ondersteunen dit idee.Waarschijnlijk heeft de nederzetting slechts uit één huis bestaan, waar één huishouden heeft geleefd. De bewoners waren vermoedelijk niet geheel zelfvoorzienend. Mogelijk werden lokale veehouderijproducten (vlees en leer) geruild voor akkerbouwopbrengsten (granen) uit de hoger liggende gebieden op de oeverwallen of streken buiten het rivierengebied. Ook veel grondstoffen (git, barnsteen, bepaalde vuur- en natuursteensoorten, gewei) die nodig waren voor het vervaardigen van de aangetroffen artefacten zullen van verder weg moeten zijn gekomen (rivierengebied, kustgebied, stuwwallengebied, België, Frankrijk, Duitsland, Scandinavië). Misschien trokken de bewoners er af en toe op uit om grondstoffen te verzamelen, maar de grondstoffen kunnen ook via uitwisselingsnetwerken zijn verkregen. De metalen priem is niet lokaal vervaardigd maar als voorwerp geïmporteerd. De nederzetting is maar kort in gebruik geweest, en wel ruwweg tussen 1950 en 1900 v. Chr. Het is daarom een tegenslag dat de vindplaats geen structuren heeft opgeleverd. Immers, nederzettingen met huisplattegronden uit deze periode zijn zelden onderzocht, terwijl ze van groot belang zijn voor het onderzoek naar het ontstaan van permanent bewoonde nederzettingen en van woonstalhuizen als kenmerk van gemengde landbouw. Gelukkig levert de vindplaats wel een zeer gedetailleerd beeld van een aardewerk-, bot-, vuursteen- en natuursteenassemblage uit een tot nu toe sterk onderbelicht gebleven periode. In dat opzicht vormt Boog C-Noord, hoe onvolledig ook, een unieke momentopname