Best Plangebied locatie Broekstraat: Bureauonderzoek en Inventariserend veldonderzoek (verkennende fase)

In opdracht van de gemeente Best heeft het onderzoeks- en adviesbureau BAAC bv een archeologisch bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek met behulp van boringen (verkennende fase) uitgevoerd in het plangebied locatie Broekstraat te Best (provincie Noord-Brabant). Op de IKAW heeft het plangebied een hoge archeologische verwachtingswaarde. Deze is gerelateerd aan de aanwezigheid van hoge zwarte enkeerdgronden in het plangebied. Het onderzoek uit 2008 bevestigd de aanwezigheid van hoge zwarte enkeerdgronden binnen de grenzen van het plangebied, al is de bodem in een deel van het plangebied licht verstoord en zijn langs de randen (al dan niet zwaar verstoorde) akkereerdgronden aanwezig (De Boer, 2009). Omdat de enkeerdgronden meestal zijn gevormd onder hoge en droge omstandigheden (dekzandruggen) en vaak gelegen zijn nabij oude nederzettingen of hoeven is de kans op het aantreffen van vindplaatsen zeer hoog. Ter plaatse van het plangebied zijn ze echter gevormd in een dalvormige laagte zonder veen. Vermoedelijk gaat het hier om een oud beekdal uit het pleistoceen. Rond deze dalvormige laagte liggen dekzandruggen met een hogere en drogere ligging, die dus ook geschikter zijn voor bewoning. Op de Zuid-Nederlandse zandgronden is de vroegste bewoning (late prehistorie, Romeinse tijd, vroege middeleeuwen) in de regel dan ook gesitueerd op deze hoger gelegen gronden. Pas vanaf de late middeleeuwen, onder druk van de toenemende bevolking, verschuift de bewoning naar de randen van de dekzandruggen in de richting van de beekdalen, omdat de hoger gelegen gronden volledig als akker in gebruik zouden kunnen worden genomen. Tevens worden ook meer marginale gronden geleidelijk aan in gebruik genomen. Het toponiem 'De Broekstraat', waarnaar de weg direct ten westen van het plangebied is genoemd evenals het akkercomplex waarop het plangebied is gelegen (en het gehucht ten zuiden ervan), wijst op vrij vochtige omstandigheden in en rond het plangebied. Een broek is een langs een rivier of beek gelegen laag stuk land dat regelmatig overstroomt en 's winters vaak langere tijd onder water staat. Als toponiem komt het doorgaans voor in de betekenis van 'moerassig land'. De kans op het aantreffen van nederzettingen vanaf de late prehistorie is dus kleiner dan wat men op basis van de bodemkaart en dus ook de IKAW zou vermoeden. Wel geldt er een bijzondere verwachting voor complextypen die bij uitstek worden aangetroffen in beekdalen of lager gelegen gebieden zoals rituele depots, afvaldumps, voorden, bruggen, ambachtelijke werkplekken, enz. ? . In de directe omgeving van het plangebied, net ten zuidoosten ervan, zijn tijdens een proefsleuvenonderzoek uit 2007 nederzettingsterreinen uit de ijzertijd en/of Romeinse periode aangetroffen. Deze zijn echter vooral ter hoogte van de hoger gelegen dekzandruggen te verwachten. Voor nederzettingsresten en grafvelden uit de periode late prehistorie t/m vroege middeleeuwen geldt dan ook een lage verwachting. Ook zijn in de omgeving vondsten gerelateerd aan bewoning uit de late middeleeuwen/nieuwe tijd bekend. Op oude kaarten uit de negentiende eeuw is binnen de grenzen van het plangebied geen bewoning te zien, wel is er een klein gehucht gesitueerd op enkele honderden meter ten zuiden ervan. Het is niet uit te sluiten dat de bewoning in de loop der tijden is verschoven en zich in een eerder stadium ook ter hoogte van het plangebied heeft bevonden. Daarom geldt voor nederzettingen uit de periode late middeleeuwen / nieuwe tijd in het plangebied een middelhoge verwachting. Daarnaast is in de omgeving van het plangebied enig vuursteenmateriaal aangetroffen (o.a. een fragment van een vuurstenen bijl uit het neolithicum). Het gaat hierbij om losse vondsten. Lager gelegen gebieden en de overgang ervan naar hoger gelegen delen werden in de steentijden vaak gezien als interessante plaatsen voor bewoning wegens de diversiteit van de aanwezige voedselbronnen. Voor de steentijden (paleolithicum/mesolithicum) geldt dan ook een middelhoge verwachting. Samenvattend kan worden gesteld dat voor het plangebied een middelhoge verwachting geldt voor zowel steentijden als late middeleeuwen/nieuwe tijd, en een bijzondere (middelhoge) verwachting voor speciale complextypen zoals rituele depots, afvaldumps, voorden, bruggen, ambachtelijke werkplekken, enz. ? Archeologische vondsten en bewoningssporen kunnen bij een intact bodemprofiel worden verwacht aan de basis van het esdek en in de top (Ah-, E-, Bh- en Bshorizonten) van een eventueel daar onder begraven bodemprofiel (meestal een humuspodzol). De plaggenbemesting kwam vanaf ongeveer de elfde eeuw in zwang, zodat vooral vindplaatsen van vóór de middeleeuwen nog intact en goed geconserveerd zullen zijn. Vanwege de dikte van het esdek zullen eventuele vindplaatsen veelal nog gaaf aanwezig zijn, omdat ze door de ophoging geleidelijk buiten het bereik van het eergetouw en de keerploeg (sinds de vijftiende - zestiende eeuw) zijn geraakt. De oudere grondbewerking (met eergetouw) zal hooguit de bovenste 15 cm van de oude bodem hebben geroerd en dus nauwelijks verstoringen van de originele bodem hebben veroorzaakt. Eventueel mestaardewerk uit de middeleeuwen en uit recentere periode is meestal van elders aangevoerd en duidt dan geen vindplaats ter plaatse aan. Pre-middeleeuws aardewerk dat zich in (de basis van) het esdek bevindt kan door biologische activiteit en regelmatig ploegen omhoog gewerkt zijn en daardoor weer wel een aanwijzing zijn voor een vindplaats in de begraven ondergrond onder het esdek. De grondwaterstand is meestal laag en het profiel is dus goed ontwaterd. Hierdoor zullen vooral organische resten en botmateriaal minder goed geconserveerd zijn. Uit het veldonderzoek bleek dat in het plangebied inderdaad bestond fluvioperiglaciale afzettingen, en dat met name grof zand. De bleke kleur van het moedermateriaal en de oxidatievlekken wezen op een relatief lage ligging van het plangebied. Hierboven bevond zich een humeus dek met een dikte van 40-70 cm. Nergens werden nog intacte horizonten van het oorspronkelijke podzolprofiel aangetroffen, wat betekent dat de bodem is afgetopt tot op het moedermateriaal. Dit betekent dat de middelhoge verwachting voor steentijden komt te vervallen aangezien het relevante vondstniveau is afgetopt en verdwenen, vermoedelijk bij de ontginning van het gebied. Diepere grondsporen uit de late middeleeuwen/nieuwe tijd kunnen in principe wel nog aanwezig zijn. Hiervoor blijft de middelhoge verwachting wel gehandhaafd, evenals de middelhoge verwachting voor bijzondere complextypen zoals rituele depots, afvaldumps, voorden, bruggen, ambachtelijke werkplekken, greppels, karresporen, enz. ? Samenvattend kan gesteld worden dat de middelhoge verwachting voor vindplaatsen uit de steentijden in het plangebied komt te vervallen wegens de aftopping van het bodemprofiel en kan worden bijgesteld naar laag. Diepere grondsporen uit de late middeleeuwen/nieuwe tijd kunnen eventueel wel nog bewaard zijn gebleven, hiervoor blijft de middelhoge verwachting dus wel gehandhaafd. Ook de middelhoge verwachting voor bijzondere complextypen eigen aan beekdalen en natte contexten blijft gehandhaafd. Op basis van het veldonderzoek kan de verwachting voor steentijden worden bijgesteld worden naar laag. Voor de periode late middeleeuwen / nieuwe tijd blijft de verwachting middelhoog, evenals voor bijzondere complextypen eigen aan beekdalen zoals rituele depots, afvaldumps, voorden, bruggen, ambachtelijke werkplekken, greppels, karresporen, ?. Voor het plangebied wordt dan ook vervolgonderzoek aanbevolen in de vorm van proefsleuven