Heeft de innovatie-economie baat bij flexibele arbeid?

Volledige tekst hieronder. De afgelopen decennia kenmerkten zich door flexibilisering van de arbeidsmarkt. Innovatie-econoom Schumpeter (1883-1950) zou er zijn vingers bij aflikken. Althans, de jonge Schumpeter. Die analyseerde dat innovatie voortkomt uit Unternehmungsgeist. Ondernemers moeten dan ook zoveel mogelijk ruimte krijgen. Naarmate hij ouder werd, stelde hij zijn mening bij en gaf aan dat de belangrijkste innovaties worden voortgebracht door ondernemingen die de armslag en het langetermijnperspectief hebben om te investeren in hun mensen en de risico’s te nemen die met innovatie gepaard gaan. In het model van de jonge Schumpeter wordt innovatie gestimuleerd als bedrijven gemakkelijk mensen kunnen aannemen en ontslaan. Innovatie is top-down. Bedrijven moeten dus kunnen experimenteren met nieuwe technologieën en het moet weinig kosten mensen te ontslaan als het experiment mislukt. Verder zorgt een snellere instroom voor meer nieuwe en creatieve ideeën en snellere groei. Dit model is dus gebaat bij flexibilisering van de arbeid. In de visie van de oudere Schumpeter wordt innovatie gestimuleerd door investeringen in werknemers en de opbouw en overdracht van kennis. Ervaringskennis is belangrijk; die zit in de hoofden van werknemers. Overdracht van die kennis wordt gefrustreerd als steeds nieuwe mensen moeten worden ingewerkt. Of als de baan van de ervaren kracht die zijn kennis overdraagt daarna op de tocht staat. Snellere baanwisselingen en ontslagdreiging zijn nadelig voor dit type innovatieve bedrijven. Vertrouwen, scholing en een langetermijnperspectief staan centraal. Dit model wordt ondermijnd door flexibilisering. Vanuit bedrijfsperspectief zijn er dus twee modellen van innovatie: het ene gesteund door flexibele arbeid, het andere gedwarsboomd. Waarschijnlijk zijn ze beide waar: bij het ene bedrijf het ene model, bij het andere bedrijf het andere. Maar kijken we naar de economie als geheel, dan valt te constateren dat flexibilisering van de arbeidsmarkt leidt tot lagere lonen. Sinds de jaren ’80 kent Nederland een gematigde loonontwikkeling. Onderzoek van innovatie-econoom Kleinknecht en mijzelf laat zien dat juist hoge lonen een prikkel zijn voor bedrijven om te innoveren. Dat lijkt ook logisch; als bedrijven hogere loonkosten hebben, leveren arbeidsbesparende technologische innovaties meer op. Flexibilisering van de arbeid neemt dan ook een belangrijke prikkel om te innoveren weg, omdat lonen dan minder snel stijgen. Nu lijkt de flexibilisering van de arbeid door te gaan. Remmen we daarmee niet onze innovatie-economie? De oude Schumpeter zou de jonge daarvoor gewaarschuwd hebben. Wie die waarschuwing serieus neemt, zet meer onderzoek in op de vraag wat de gevolgen zijn van het verminderen van de frisse wind die voortkomt uit hogere lonen. En op de vraag welke van de twee innovatiemodellen in de bedrijfspraktijk dominant is. Schumpeter zou vast zijn vingers aflikken bij zo’n onderzoek