Biologische Monitoring Zoete Rijkswateren: microverontreinigingen in driehoeksmosselen - 2004

In het kader van de Biologische Monitoring Zoete Rijkswateren is in 2004 een actieve biologische monitoring (ABM) onderzoek uitgevoerd met driehoeksmosselen (Dreissena polymorpha) in een aantal zoete rijkswateren. Het betreft een uitvoering van het deelproject "Microverontreinigingen in driehoeksmosselen 2003-2005” dat in opdracht van RIZA Lelystad wordt uitgevoerd door het RIVO te IJmuiden. In het kader van een actieve biologische monitoring worden driehoeksmosselen afkomstig van een relatief schone locatie gedurende een bepaalde periode uitgezet in een oppervlaktewater, waarvan men een aantal parameters met betrekking tot de waterkwaliteit wil bepalen. Het gehalte aan microverontreinigingen in het oppervlaktewater is te laag om rechtstreeks te kunnen bepalen. Daarom wordt het concentratieniveau in biota bepaald, dat een nauw omschreven relatie met het gehalte in de waterkolom heeft. Het gehalte in driehoeksmosselen geeft direct een actueel beeld van de biologische beschikbaarheid van microverontreinigingen in het desbetreffende watersysteem. In 2004 werden de volgende Rijkswateren onderzocht: Het IJsselmeer, het Markermeer, de Maas Eijsden, de Maas Keizersveer, het Kanaal Gent-Terneuzen en de Hollandse IJssel. In de monsters mosselen zijn chemische analyses uitgevoerd voor PCB's, organochloorpesticiden, α-endosulfan, PAKs, kwik, cadmium en lood. Dit jaar is ook een extra analyse uitgevoerd, het voorkomen van een drietal vlamvertragers van de groep polygebromeerde difenylethers (PBDE’s) is onderzocht. Omdat zeewater soms aanzienlijk diep het Kanaal Gent – Terneuzen kan binnendringen zijn de driehoeksmosselen zowel laag (“normaal”) als hoog in de waterkolom uitgehangen. Desondanks zijn in het Kanaal Gent – Terneuzen slechts weinig levende driehoeksmosselen teruggevonden en was het analysemateriaal hierdoor erg beperkt. In vrijwel alle gevallen was de concentratie van de onderzochte contaminanten na zes weken expositie toegenomen in de uitgehangen mosselen in vergelijking met het uitgangsmateriaal (Zeughoek, IJsselmeer), behalve voor cadmium in de Hollandse IJssel en PCB’s en OCP in IJsselmeer midden (licht gedaald). Cadmium concentraties varieerden minder per locatie dan de loodgehalten. Het loodgehalte was het hoogst in de Maas bij Eijsden. De organische contaminanten worden op basis van vetgewicht met elkaar vergeleken. Dit jaar was er een grote variatie in vetpercentages tussen de verschillende locaties. Hoge PCB-gehalten (op natgewicht) zijn gemeten in de Maas bij Eijsden, maar door het lage vetgehalte van de mosselen uit Maas Keizersveer zijn hier de hoogste PCB-gehalten op vetgewicht bepaald. De hoogste dieldringehalten zijn wederom gemeten in de Hollandse IJssel bij Gouda, dit jaar met 395 mg/kg vet een stuk lager dan de extreme waarde van 2003 (1.8 mg/kg vet). Deze hoge gehalten van dieldrin zijn nog steeds het gevolg van het (illegaal) storten van zwaar vervuild bedrijfsafval op de toenmalige stortplaatsen bij Ouderkerk en Moordrecht (Gouderak). De gehalten aan ΣDDT waren in alle locaties, behalve het IJsselmeer, verhoogd ten opzichte van de Zeughoek. De Maas Keizersveer bevatte op vetbasis de hoogste ΣDDT gehalte. Gebromeerde vlamvertragers werden in alle locaties gedetecteerd, met de hoogste waarden in de Maas. Ondanks de lichte daling van het cadmiumgehalte in de Hollandse IJssel werd de HC5 voor cadmium nog steeds overschreden tot een ernstig risiconiveau voor mosseletende hogere organismen. Dit is ook het geval voor de andere in 2004 onderzochte locaties. Opmerkelijk is dat ook in de Zeughoek in het IJsselmeer sprake is van een ernstig risico voor mosseletende hogere organismen