La musicothérapie: clinique et césure. Muziektherapie: klinische improvisatie en cesuur

Is de muziektherapeut bij machte om terug aan te knopen bij de verdwenen ritmes uit de periode toen het kind nog “zonder adem was en zonder licht” (zoals Pascal Quignard het noemt), om in resonantie te treden met deze “geritmeerde broedtijd van de klank”? Deze ritmes kunnen het best worden omschreven als pulseringen, kloppende op- en neergaande bewegingen die geënt zijn op organische processen van uitzetten en inkrimpen, opstijgen en neerdalen (arsis, thesis), spannen en ontspannen, bewegingen die zich gaandeweg zullen figureren tot wat wij affecten noemen. De hartslag is gelijkmatig maar niet precies, de ademhaling kan rustig en onrustig zijn, het tempo van het lopen is andante of presto. De pulsering is een flexibele en variërende organische beweging. Ook op organisch vlak is het zo dat wanneer de pulsering zijn variaties verliest en verwordt tot een compact metrum, de dood nabij is. De muziektherapeut probeert dus in resonantie te treden met het affect van de patiënt. Het affect is stil, onhoorbaar. U zult merken dat, ook wanneer de therapeut een klinkende vorm geeft aan dit onhoorbare affect, dit niet automatisch betekent dat de patiënt zijn metrische schild en zijn rocking zal inruilen voor een dynamisch ritme. De therapeut is er niet op gericht het manifeste spel van de patiënt te veranderen of te beïnvloeden. Hij respecteert het als de genotvolle en noodzakelijke bestaanswijze van zijn patiënt. Zeker in het kader van de psychotherapie met een autistische of een psychotische patiënt is het belangrijk dat de therapeut zich door zijn patiënt laat delegeren om gestalte te geven aan de symboliserende figuren die vanuit zijn resonerende receptiviteit ontstaan, zonder dat de patiënt onder druk komt te staan om zijn protectieve sensoriële spel op te geven. Hij weet en aanvaardt dat er achter het masker van de repetitieve compactheid een subject schuilgaat dat, gebruik makend van het externe spel van de resonerende therapeut, volop in alle stilte kan evolueren. Deleuze en Guattari wijzen er, onder meer in “La ritournelle”, op wat er op het spel staat in deze zich herhalende refreintjes en geven ook aan hoe te ontsnappen uit de sclerose van de herhaling – u moet overigens allemaal het laatste boek van Paul Moyaert over schizofrenie lezen om de betekenis van Deleuze en Guattari voor de kliniek te begrijpen. In ‘La ritournelle’ geven deze auteurs aan dat de herhaling niet moet bestreden worden als een kwaad dat met wortel en al moet worden uitgerukt, maar integendeel als een gewoonte die eerst en vooral moet worden toe-geëigend. Een kind dat zich in het donker van de nacht alleen voelt begint een refreintje te zingen om het gezelschap te hebben van iets dat hem vertrouwd is. In confrontatie met iets nieuws of iets beangstigends proberen wij onze eigen kleine refreintjes in te voegen, met onze kleine gewoontes en tics het nieuwe te kleuren om niet helemaal verloren te zijn. De cirkel van de herhaling houdt niet op door er van buitenaf een nieuw element aan toe te voegen, maar eerder door een onophoudelijke reprise van het zelfde gebaar. Uiteindelijk zal de infernale repetitiviteit van de ‘territoriale refreinen’ maar doorbroken worden door een beweging die zich laat contamineren door zijn eigen centrifugale krachten en dat dankzij de voorafgaandelijke uitbouw van “een stabiel en rustig centrum, stabiliserend en calmerend temidden van de chaos”.status: accepte