Faust. A Tragedy in Five Acts. The Polish-German edition

Przedkładany Państwu XXIV tom naukowy Serii Wydawniczej „Czarny Romantyzm”, ukazującej się od 1994 roku, z kilku powodów ma charakter specjalny. Po pierwsze więc, inauguruje on wielotomową, jakże potrzebną, edycję rzadkich tekstów z końca XVIII i z XIX wieku związanych z szeroko rozumianym „czarnoromantycznym”, „ciemnym”, „nocnym”, nokturalnym nurtem literatury. Tomy ukazywać się będą w ramach projektu zaaprobowanego do realizacji w konkursie Naukowego Programu Rozwoju Humanistyki w latach 2012–2017: Kontynuacja krytycznych edycji wybitnych, zapomnianych dzieł XIX-wiecznej polskiej literatury romantycznej w Naukowej Serii Wydawniczej „Czarny Romantyzm” w dziesięciu tomach. Po drugie, wydanie Fausta Klingemanna w przekładzie i ze wstępem księcia Edwarda Lubomirskiego rozpoczyna kilkutomową, zaplanowaną na wiele lat edycję Pism zebranych tego wybitnego pisarza, wszechstronnie wykształconego dyplomaty, który zginął tragicznie w pojedynku, a w pamięci potomnych zapisał się głównie jako filantrop. Był on jednak – jeszcze przed Mickiewiczem – pierwszym w pełni świadomym teoretykiem i praktykiem estetyki romantycznej, korzeniami tkwiącym mocno w Wieku Świateł. Zapomniany jako pisarz, winien być przywrócony społecznej pamięci i historii literatury – jako pierwszy i wybitny polski romantyk. Po trzecie wreszcie, mija dwadzieścia lat od czasu, gdy prof. Halina Krukowska i Zespół Literatury Romantyzmu zainaugurowali wydanie Naukowej Serii Wydawniczej „Czarny Romantyzm”. Edycja Fausta rozpoczyna zatem trzecią dekadę istnienia serii. [Łukasz Zabielski, Jarosław Ławski]Edycję Fausta Augusta Klingemanna w przekładzie zapoznanego pisarza, księcia Edwarda Lubomirskiego, jak również nowatorskiej w swojej treści przedmowy tłumacza, należy uznać za cenne przedsięwzięcie naukowe redaktorów serii „Czarny Romantyzm”. Wartość poznawczą recenzowanego tomu wzbogacają wnikliwe, rzetelne wprowadzenia autorstwa interdyscyplinarnego zespołu badaczy, którzy w swoich studiach prezentują Lubomirskiego jako prekursora romantyzmu i znawcę niemieckiej literatury faustycznej, a także podejmują analizę jego warsztatu tłumacza oraz aktywnej roli, jaką odegrał on w polskoniemieckim dyskursie romantycznym. Najnowszy „czarnoromantyczny” tom zasługuje bez wątpienia na miano ważnego wydarzenia w zakresie edycji zapomnianych dzieł XIX-wiecznej literatury romantycznej. [Z Recenzji dr. hab. Marka Podlasiaka (UMK, Toruń)]Kiedy książę Edward Kazimierz Lubomirski tłumaczył Fausta, nowoczesny utwór Klingemanna, dramat o ciemnościach spotkania człowieka i demona, miał dopiero dwadzieścia trzy lata. Książę, obiecujący prawnik zatrudniony w dyplomacji rosyjskiej w Wiedniu, Berlinie i Londynie, zagorzały zwolennik romantycznej literatury niemieckiej przeciwstawianej wówczas francuskiej, podjął się zadania wyrastającego ze sprzecznych sił targających jego krótkim życiem (zmarł w wieku lat dwudziestu siedmiu), z walki lucyferycznego pragnienia wolności, demonicznej ekspansji własnej natury z literą prawa i kanonem akceptowanych zachowań społecznych. Rozwiązaniem tego konfliktu, będącego źródłem cierpienia i zarazem podstawą racjonalnego oglądu sprzeczności ludzkiego losu stał się układ z diabłem rozumiany jako umowa prawna nakazująca pełne wywiązanie się z wynikających z niej kontrybucji. Kto raz zaprosił diabła na spotkanie – musi już zawsze liczyć się z jego obecnością i po kres życia mierzyć się z demonem (w polskim tłumaczeniu jest nim postać Nieznajomego). To określa związek idei polskiego pisarza z czarnym, ale również lucyferycznym, romantyzmem, który demoniczne światło odnajduje w ciemnych przestrzeniach procesu przemiany losu indywiduum i dojrzewaniu człowieka do wolności. Czytelnik polski po prawie dwustu latach otrzymuje dzieło niezwykle istotne dla poznania romantyzmu i jego egzystencjalnych przepaści; Faust Klingemanna, dramat wydobyty z nieistnienia pozwoli głębiej spojrzeć na polski romantyzm i jego związki z europejską filozofią egzystencjalną XIX wieku, dostrzec w tej filozofii źródła wielu postaw współczesnych nam ludzi, których myśli i czyny, będące na granicy prawa i bluźnierstwa, oceniamy często jednoznacznie negatywnie spoglądając na innego człowieka ze szczytu własnej pychy - nieświadomi prawdziwych źródeł indywidualnego buntu. [Z Recenzji prof. dr. hab. Włodzimierza Szturca (UJ, Kraków)]Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2013-2017.STEFFEN DIETZSCH, (ur. 1943 r.) – profesor em. filozofii na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie; studiował filozofię w Lipsku (1965–1973), autor rozprawy o myśli młodego Schellinga; następnie (do 1990 roku) zatrudniony na Wydziale Edycji Historyczno-Filozoficznych Akademii Nauk w Berlinie; habilitacja w 1986 r. Od 1991 roku profesury gościnne w Marburgu, Halgen/Westfalen i Lipsku. Pierwszy Fellow-in-Residence w Kolegium Fryderyka Nietzschego w Weimarze (2001/2002); ponadto prowadzi stałą współpracę naukową z Instytutem Filozofii Uniwersytetu Humboldta w Berlinie. Zainteresowania naukowe: filozofia Kanta, idealizm niemiecki, filozofia i literatura wczesnego Romantyzmu, nowożytna filozofia literatury (po 1900 r.), edycje dzieł filozoficznych. Publikacje książkowe: Dimensionen der Transzendentalphilosophie 1780–1810 (1990), Fort Denken mit Kant (1996), Nietzsche im Exil (2001), Wider das Schwere (2002), Immanuel Kant. Eine Biographie (2004). Wydał także Straże nocne Bonawentury: Nachtwachen. Von Bonaventura. Herausgegeben von Steffen Dietsch. Mit 16 Radierungen von Michael Diller (Reclam-Verlag, Leipzig 1991). Po polsku ukazały się: Krótka historia kłamstwa (Warszawa 2000) oraz Immanuel Kant: biografia (Warszawa 2005), obie w przekładzie Krystyny Krzemieniowej. Opracowuje wraz z Julią Rosenthal edycję pism O. Levy’ego: Gesammelte Schriften und Briefe (t. 1–6); t. I: Oscar Levy, Nietzsche verstehen. Essays aus dem Exil 1913–1939, współpraca Leila Kais (Berlin 2005). Współautor wstępu do polskiej edycji Straży nocnych Bonawentury (Białystok 2006).MARTA KOPIJ-WEISS, dr hab., adiunkt, pracownik Uniwersytetu Wrocławskiego, prof. gościnny na Uniwersytecie w Moguncji (2014). Autorka prac poświęconych Fryderykowi Nietzschemu oraz jego związkom z literaturą i kulturą polską, zwłaszcza przełomu XIX i XX wieku. Autorka książek: Friedrich Nietzsche w literaturze i publicystyce polskiej lat 1883–1918 (Poznań 2005) oraz Über Imitation zur Kreation. Zur Geschichte des deutsch-polnischen romantischen Kulturtransfers (Leipzig 2011). Współredagowała m.in. tom: Wrocław literacki (Wrocław 2007). Uczestniczka projektu: „Opis historyczno-statystyczny Wiednia” księcia Edwarda Lubomirskiego (1796–1823) – perspektywy edycji krytycznej dzieła. Seminarium naukowe (Wiedeń 26 czerwca 2013)”.LESZEK LIBERA, prof. dr hab., polonista, germanista, tłumacz, pracuje na Uniwersytecie Zielonogórskim. Mieszka w Niemczech. Zainteresowania badawcze: literatura i kultura romantyzmu polskiego i zachodnioeuropejskiego, głównie niemieckiego. Tłumacz wybitnych utworów z okresu przełomu romantycznego w Niemczech (przełożył Kota w butach oraz Świat na opak Ludwiga Tiecka). Autor prac o Słowackim i Mickiewiczu. Opublikował książki: Juliusza Słowackiego „Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu” (Poznań 1993), Mickiewicz. Słowacki: szkice i rozprawy (Zielona Góra 2000), W Szwajcarii. Studium o Juliuszu Słowackim (Kraków 2001), Zraniona iluzja: o „Balladynie” Juliusza Słowackiego i „Kocie w butach” Ludwiga Tiecka (Zielona Góra 2007) oraz Mickiewicz i medycyna. Szkice romantyczne (Zielona Góra 2010).JAROSLAW ŁAWSKI, prof. zw. dr hab., kierownik i twórca Katedry Badań Filologicznych „Wschód – Zachód” na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu w Białymstoku. Zainteresowania badawcze: faustyzm i bizantynizm w literaturze Romantyzmu, Młoda Polska oraz Czesław Miłosz. Redaktor naczelny Naukowych Serii Wydawniczych „Czarny Romantyzm”, „Przełomy/Pogranicza” oraz „Colloquia Orientalia Bialostocensia”. Autor książek: Wyobraźnia lucyferyczna. Szkice o poemacie Tadeusza Micińskiego „Niedokonany. Kuszenie Chrystusa Pana na pustyni” (Białystok 1995), Ironia i mistyka. Doświadczenia graniczne wyobraźni poetyckiej Juliusza Słowackiego (Białystok 2005), a także Mickiewicz – Mit – Historia. Studia (Białystok 2010). Redaktor i współredaktor kilkunastu tomów prac naukowych. Członek Komitetu Nauk o Literaturze PAN.ŁUKASZ ZABIELSKI – dr, absolwent filologii polskiej i historii na Uniwersytecie w Białymstoku. Pracownik naukowy Książnicy Podlaskiej im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku. Stały współpracownik Katedry Badań Filologicznych „Wschód – Zachód” w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu w Białymstoku. Zainteresowania badawcze: historia i literatura z pogranicza XVIII i XIX wieku. Autor m.in. studiów: W walce o godność. Wokół pamiętników ks. Klementyny z Czartoryskich Sanguszkowej; Kajetan Koźmian z perspektywy literackiego renegata Franciszka Morawskiego; XIX-wieczny antywalterskotyzm polski. Współredaktor kilku tomów prac naukowych. Współorganizator Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Józef Ignacy Kraszewski 1812–2012. Pisarz – Myśliciel – Autorytet” (2012). W 2013 roku obronił rozprawę doktorską (promotor: prof. Jarosław Ławski): Kajetan Koźmian w oczach wielkich romantyków polskich.Barycz Henryk, Z dziejów polskich wędrówek naukowych za granicę, Wrocław 1969.Bibliografia Literatury Polskiej „Nowy Korbut”, t. 5, Oświecenie, hasła I-O, opr. E. Aleksandrowska, red. T. Mikulski, Warszawa 1967, s. 268.Brodziński Kazimierz, Groby w dniu śmierci Tadeusza Kościuszki. Dumy rycerskie. Część pierwsza, stron 118. W Warszawie u Zawadzkiego i Węckiego roku 1821, w: tegoż, Pisma estetyczno-krytyczne, t. II, opr. Z.J. Nowak, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964.Ciechanowska Zofia, Nieznana recenzja przekładu „Fausta” Klingemanna (1819), „Pamiętnik Literacki”, R. 20 (1923), s. 189-190.Dąbrowski Jan, Polacy w Anglii i o Anglii, Kraków 1962.Encyklopedia powszechna, nakład, druk i własność S. Orgelbranda, t. 17 (L–M), Warszawa 1864, s. 370.Gomulicki Juliusz Wiktor, Do dziejów „Rodu ludzkiego”, „Nowe Książki” 1959, nr 21.Gomulicki Juliusz Wiktor, Życzenia dla warszawskich aktorów, „Nowe Książki” 1959, nr 22.Kowalska Aniela, Warszawa literacka w okresie przełomu kulturalnego 1815–1822, Warszawa 1961, s. 333-335.Ławski Jarosław, Rok 1819. Pierwszy romantyczny program dramatu narodowego Edwarda księcia Lubomirskiego, w: Noc. Symbol – Temat – Metafora, t. II: Noce polskie, noce niemieckie, red. J. Ławski, K. Korotkich, M. Bajko, Białystok 2012, s. 293-330.Makowski Stanisław, Narodziny romantyzmu w Warszawie, w: Między Oświeceniem a Romantyzmem. Kultura polska około 1800 roku, red. J.Z. Lichański, współudział B. Schultze, H. Rothe, Warszawa 1997, s. 179-192.Waltoś Stanisław, Na tropach doktora Fausta i inne szkice, Warszawa 2004.Życie, sprawy i wędrówka do piekła Doktora Jana Fausta, osławionego Czarnoksiężnika, Astronoma, Mistrza Magii i Humorysty, tłum. J. Lompa, Bochnia 1858.Lasserre Pierre, Faust en France, Paryż 1929.Baldensperger Fernand, Goethe en France. Etude de littérature comparée, Paryż 1904.Faust für uns, w: Siegfried Melchinger, Rosemarie Clausen, Gründens – Faust, Frankfurt 1959.Bäumer Gertrud, Die drei göttlichen Kömedien des Abendlandes, Wolframs, „Parsifal”, Dantes „Divina Commedia”, Goethes „Faust”, Münster 1949.Grosser Alfred, Bibliographie française sur Goethe, 1912–1948, w: „Etudes Germaniques” 1949.Betts William Wilson, The Fortunes of Faust in American Literature, Filadelfia 1951.Melanowski Władysław Henryk, Dzieje Instytutu Oftalmicznego im. E. Lubomirskiego w Warszawie 1823–1944, Warszawa 1948.Werin Algot, Den svenske Faust, Malmö 1950.Weimann Karl-Heinz, Paracelsus in der Weltliteratur, „Germanisch-Romnatische Monatsschrift” 1961.Bickermann Joseph, Don Quijote y Faust, los heroes y las obras, Barcelona 1932.Bloch Ernst, Das Prinzip Hoffnung, Berlin 1953 (wyd. II: Frankfurt 1959).Böhm Wilhelm, Faust: der Nichtfustsche, Halle 1933.Boudot Jean, Faust et Ahasvérus [Goethe et Quinet], w: „Revue de littérature comparée” 1936, XVI.Wasylewski Stanisław, Jaśnie oświecony romantyk, w: tegoż, U księżnej pani, Lwów 1920, s. 62-70.Pohl Wilma, Russische Faust [I] Übersetzungen, Meisenheim 1962.Bugaj Roman, Meister Twardowski im Blickfeld der Geschichte, „Faust-Bläter” 1969, nr 7, 1970, nr 8, 1971.Rather Lelland J., Une critique de l`homme faustien, w: „Diogene” 1959, nr 25.Butler Elizabeth Marian, The Fortunes of Faust, Cambridge 1952.Feder Ernst, Faust in Portuguese Garb, w: „Books abroad” XVIII, 1944.Szyjkowski Marian, Osjan w Polsce na tle genezy romantycznego ruchu, Kraków 1912.Grützmacher Richard Heinrich, Goethes Faust, ein deutscher Mythus, Berlin 1936.Sauvage Micheline, Le Cas Don Juan, Paryż 1953.Gundolf Friedrich, Paracelsus, Berlin 1927.Hauhart William Frederic, The Recepcion of Goethe’s Faust in England in the first half of the 19th century, Nowy Jork 1909.Podlasiak Marek, August Klingemann jako inscenizator „Fausta” Goethego, w: Noc. Symbol – Temat – Metafora, t. I: Wokół „Straży nocnych” Bonawentury, red. J. Ławski, K. Korotkich, M. Bajko, Białystok 2011, s. 281-291.Kowalska Aniela, Warszawa literacka w okresie przełomu kulturalnego 1815–1822, Warszawa 1961, s. 333-335.Henning Hans, Faust als Historische Gestalt, w: „Goethe, Neue Folge des Jahrbuch der Goethe-Gesselschaft”, XXI 1959.Isbăsescu Mihai, Die recepcion des Faust Themas und -Dramas in der rumänischen Literatur, w: „Faust-Blätter” nr 3, 1968.Korff Hermann August, Faustischer Glaube. Versuch über das Problem humaner Lebenshaltung, Leipzig 1938.Koskimies Rafael, Der nordische Faust. Adam Homo, Peer Gynt, Hans Alenus, Helsinki 1965.Gutowski Wojciech, Xiądz Faust. Synteza – niedokonanie – „skok w przyszłość”, „Temat” 2006, nr 6–7.Historia o Doktorze Faustusie: (1587), przeł. i oprac. W. Kunicki, Wrocław 2002.Raczyński Edward, Wstęp do: Edward Kazimierz Lubomirski, Rys statystyczny i polityczny Anglii, Poznań 1829.Kühnemund Richard, Faust and Zaratustra in our time, w: „Germanic Review” XV, 1940.Szyjkowski Marian, Dzieje nowożytnej tragedii polskiej. Typ szekspirowski, Kraków 1923.Kummer Bernhard, Von Siegfried zu Faust, w: tegoż, Heimkehr im Schatten, Lipsk 1933.Rusker Udo, Goethe in der hispanischen Welt, Stuttgart 1959.Ławski Jarosław, Rok 1819. Pierwszy romantyczny program dramatu narodowego Edwarda księcia Lubomirskiego, w: Noc. Symbol – Temat – Metafora, t. II: Noce polskie, noce niemieckie, red. J. Ławski, K. Korotkich, M. Bajko, Białystok 2012, s. 293-330.Schirmer-Imhoff Ruth, Faust in England, w: „Anglia” LXX, 1951.Kraushar Antoni, Niebezpieczna książka, „Tygodnik Ilustrowany” 1918, t. 1, nr 25-26.Schneider Reinhold, Fausts Rettung, Berlin 1946 (wyd. II: Kolonia 1953).Wasylewski Stanisław, Jaśnie oświecony romantyk, w: tegoż, U księżnej pani, Lwów 1920, s. 62-70.Schneider Reinhold, Le salut de Faust, w:Reinhold Schneider, Maurice de Gandillac, Robert Harcourt, L‘homme devant le jugement de l‘histoire, Paryż 1947.Helman Alicja, Faust: portrety filmowe, „Kino”, R. 42, nr 5 (2008), s. 60-63.Gutowski Wojciech, Ostatnia noc Wielkiego Mędrca. Finał biografii księdza Fausta, w: Dojrzewanie do pełni życia. Starość w literaturze polskiej i obcej, red. E. Flis-Czerniak i S. Kruk, Lublin 2006.Schwerte Hans, Faust und das Faustische, Stuttgart 1962.Theens Karl, Beitrag zer Histrorie des Dr. Faustus, „Faust – Blätter“ nr 5, 1969.Tille Aleksander, Die Faustsplitter in der Literatur des 16 bis 18 Jahrhunderts, Berlin 1900.Trousson Raymond, Le Theme de Prométhée dans le littérature européenne, Genewa 1964.Lipiński Krzysztof, Diabelska sprawa, „Pismo Literacko-Artystyczne”, Kraków 1988.Dietzsch Steffen, Od Bonawentury do Augusta Klingemanna – w poszukiwaniu autora, w: Bonawentura [A.E.F. Klingemann], Straże nocne, przeł. K. Krzemieniowa, M. Żmigrodzka, wstęp S. Dietzsch, M. Żmigrodzka, opr. i red. J. Ławski, Białystok 2006.Türck Hermann, Faust, Hamlet, Christus, Berlin 1917.Bault Aleksandra, Dzieje doktora Fausta. Od legendy do antropologicznego mitu, „Polonistyka” 2003, nr 2, s. 73-78.Walzel Oskar, Goethe und das Proglem der faustischen Natur, tegoż, Vom Geistesleben alter und neuer Zeit, Lipsk 1922.Taborski Roman, Polacy w Wiedniu, Wrocław 1992.Wasylewski Stanisław, U świtu romantyzmu. I. Edward Lubomirski, „Pamiętnik Literacki” 1910, nr 1–4, s. 214-230.Birkenmajer Józef, „Faust” Słowackiego, „Przegląd Katolicki” 1938.Wójcicki Kazimierz Władysław, Kawa literacka w Warszawie (1829–1830), Warszawa 1873, s. 52-53.Wójcicki Kazimierz Władysław, Życiorysy znakomitych ludzi, t. 2, Warszawa 1851, s. 243-338.Lipiński Krzysztof, Bóg, Szatan, Człowiek. O „Fauście” J.W. Goethego. Próba interpretacji, Rzeszów 1993.Kydryński Juliusz, Od tłumacza, w: Christopher Marlowe, Tragiczna historia Doktora Fausta, przełożył i posłowiem opatrzył J. Kydryński, Kraków 1982.Zieliński Andrzej, Naród i narodowość w polskiej literaturze i publicystyce lat 1815–1831, Wrocław 1969.Burath Hugo, August Klingemann und die deutsche Romantik, Berlin – Braunschweig 1948.Kopp Heinrich, Die Bühnenleitung Aug. Klingemanns in Braunschweig. Mit einem Anhang: Die Repertoire des Braunschweiger Nationaltheaters, Hamburg, Leipzig 1901.Warkentin Roderich, Nachklänge der Sturm und Drangperiode in Faustdichtungen des achtzehnten und neunzehnten Jahrhunderts, München 1896.Postacie i motywy faustyczne w literaturze polskiej, red. H. Krukowska i J. Ławski, T. II, Białystok 2001.Iwaszkiewicz Jarosław, Faust, „Życie Warszawy” 1963, nr 23.Sallet Friedrich von, Zubereitung des Klingemann’schen Faust, eine Hexenscene, w: Sämtliche Schriften, red. T. Paur, Berlin 1847, s. 6-13.Jakubowski Jan Zygmunt, Wstęp, w: Johann Wolfgang Goethe, Faust, tłum. F. Konopka, Warszawa 1968.Ciechanowska Zofia, Nieznana recenzja przekładu „Fausta” Klingemanna (1819), „Pamiętnik Literacki”, R. 20 (1923), s. 189-190.Bielik-Robson Agata, Tragedia rozwoju, czyli nowoczesność dzieckiem podszyta, „Sztuka i Filozofia” 2003, nr 22-23, s. 97-112.Linker Tadeusz, Wigilijna noc lucyferycznego Fausta, w: tegoż, Zanim skończyło się maskaradą. Ze studiów nad twórczością Tadeusza Micińskiego, Gdańsk 2003.Borgosz Józef, Człowiek faustyczny, „Studia Filozoficzne“ 1989, nr 7-8, s. 25-31.Janion Maria, Pełnia Fausta czyli tragedia antropologiczna, w: tejże, Wobec zła, Chotomów 1989.Brodziński Kazimierz, O Twardowskim i Fauście, „Pamiętnik Warszawski” 1822, t.1, s. 154-162. Przedruk w: tegoż, Pisma estetyczno-krytyczne, oprac. A. Łucki, T. I, Warszawa 1934.Cieński Marcin, Johann Wolfgang Goethe „Faust” – eksplikacja, „Warsztaty Polonistyczne” 1998, nr 4, s. 101-109.Postacie i motywy faustyczne w literaturze polskiej, red. H. Krukowska i J. Ławski, T. I, Białystok 1999.Patoczka Jan, Trzy fazy legendy Fausta. Refleksje czytelnika nad „Doktorem Faustusem” Tomasza Manna, przeł. I. Krońska, „Twórczość” 1973, nr 8.Dabezies André, Mit Fausta: dawne i nowe oblicza, w: Antologia zagranicznej komparatystyki literackiej, pod red. H. Janaszek-Ivaničkovej, Warszawa 1977.Dąbek Agata, Polski Faust. Wątki faustyczne w polskiej dramaturgii XX w., Kraków 2007.Dąbrowski Mieczysław, Motyw Fausta w twórczości Andrzeja Kuśniewicza, „Miesięcznik Literacki” 1986, nr 2, s. 51-61.Dudzik Wojciech, Pomnik Fausta, „Twórczość” 2002, nr 7-8, s. 148-154.Wawrzyniak Zdzisław, „Faust” Artura Sandauera, „Polityka”, nr 38, 17.09.1988.Wrzesiński Włodzimierz, Doktor Faust, „Tygiel Kultury” 2003, nr 10/12, s. 108-113.Dybizbański Marek, Tragedia polska drugiej połowy XIX wieku: wzorce i odstępstwa, Poznań 2009.Flis-Czerniak Elżbieta, W laboratorium Fausta. O powieści Tadeusza Micińskiego, w: Czytanie modernizmu, red. M. Olszewska i G. Bąbiak, Warszawa 2004.Janion Maria, Żmigrodzka Maria, Romantyzm i egzystencja. Fragmenty niedokończonego dzieła, Gdańsk 2004.Gutowski Wojciech, Cykle narracyjne w „Xiędzu Fauście” Tadeusza Micińskiego, w: Cykl i powieść, red. K. Jakowska, D. Kulesza, K. Sokołowska, Białystok 2004.Janion Maria, „Faust”: tragedia antropologiczna, „Dialog” 1989, nr 9, s. 91-95.Podlasiak Marek, August Klingemann jako inscenizator „Fausta” Goethego, w: Noc. Symbol – Temat – Metafora, t. I: Wokół „Straży nocnych” Bonawentury, red. J. Ławski, K. Korotkich, M. Bajko, Białystok 2011, s. 281-291.Jastrun Mieczysław, Historia Fausta, w: tegoż, Eseje, Warszawa 1973. Przedruk w: tegoż, Mit śródziemnomorski, Warszawa 1984.Lukács György, Studia o „Fauście”, tłum. M. Żurowski, w: tegoż, Od Goethego do Balzaka. Studia z historii literatury XVIII i XIX wieku, Warszawa 1958.Kleiner Juliusz, Osobistość i wartości ponadosobowe w „Fauście” Goethego, Warszawa 1932.Ławski Jarosław, Ukrzyżowanie Prometeusza. Metamorfozy mitów w „Xiędzu Fauście” Tadeusza Micińskiego, w: Ateny. Rzym. Bizancjum. Mity Śródziemnomorza w kulturze XIX i XX wieku, pod red. J. Ławskiego, K. Korotkicha, Białystok 2008, s. 713-797.Klemczak Stefan, Mit Fausta jako próba oswojenia nowoczesnego świata, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, Z. 35 (2002), s. 149-168.Ważyk Adam, Cudowny kantorek, Warszawa 1979.Waltoś Stanisław, Spór o Fausta, „Kraków” 1988, nr 1, s. 32-35.Kmiecińska-Kaczmarek Teresa, Esej o Fauście, „Przegląd Artystyczno-Literacki” 2001, nr 1/2, s. 85-90.Konopka Feliks, Wstęp do Johann Wolfgang Goethe, Faust. Część I i II, przeł. F. Konopka, Warszawa 1962.Koprowski Jan, „Faust” po polsku, „Kultura” 1988, nr 11.Krukowska Halina, Noc Fausta, noc Konrada..., w: tejże, Noc romantyczna. Mickiewicz, Malczewski, Goszczyński. Interpretacje, wyd. 2, Gdańsk 2011.Dabezies André, The first American Faust (1720), w: „Comparative Literature Studies” 1971, VIII.Pusz Wiesław, „Nowy Parnas” przedromantycznej Warszawy. Bruno Kiciński i grono jego współpracowników, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1979 [s. 124 – wzmianka o Fauście Klingemanna].Kurkiewicz Marek, „Noc panowała nie tylko nad ziemią, lecz i we mnie…”. O symbolice nocy w