Una nuova fonte per lo studio della sintassi e della paremiologia (Esempi di code-switching dall\u27italiano in croato nella conispondenza fra i membri di una famiglia aristocrática nella Dubrovnik del secondo Settecento)

Termini jezik blizine (njem. Nähe spräche) i jezik daljine (njem. Distanzsprache) označuju opreku kako univerzalnih, tako i za pojedini jezik specifičnih karakteristika, vezanih za fizičku blizinu, odnosno daljinu sudionika u komunikacijskom činu. Telefon je bitno smanjio posljedice daljine. Još će ih više oslabiti najavljeno masovno uvođenje malih ekrana stvaranjem nesimulirane face-to-face communication pa će tako nekadašnja (navodno) maksimalna komunikacijska daljina (u kojoj se pružanje i primanje obavijesti ostvarivalo, prije izuma telefona, isključivo “skripturalno”), biti reducirana u, nazovimo je tako, minimalnu komunikacijsku blizinu. Aristokrati nekih europskih naroda komunicirali su, u 18. stoljeću, s udaljenim kolegama u još težim uvjetima jer su se pri tom morali služiti, u skladu s tadašnjom društvenom praksom, nekim naučenim L2, čak i kad su korespondirali s istojezičnjacima, štoviše sa članovima svoje obitelji. Za njih je prebacivanje na LI, ma kako sporadično i kratko ono bilo, predstavljalo pokušaj da se Distanzsprache L2 počne pretvarati u Distanzsprache LI pri čemu ne treba ispustiti iz vida daje za oba sudionika u korespondenciji LI bio iz raznih (emotivnih, ekspresivnih, ekspeditivnih, često i “konspirativnih”) pobuda kudikamo povoljniji izbor. Po mom se mišljenju analiza takvih “umetaka” može pokazati veoma korisnom, možda čak i korisnijom, za upoznavanje istinskog govornog jezika i to ne samo onog njegova dijela koji je tipičan za određeni sociolekt, nego što je proučavanje tekstova iz određenih književnih (komedija) i neknjiževnih (zapisnici određenih pravnih radnji, na pr. iskazi svjedoka, optuženika i si.) žanrova koji su do nedavno bih jedino (ih glavno) vrelo za ispitivanje govornog jezika u periodima u kojima nisu postojala tehnička sredstva za registriranje ljudskog glasa i iz kojih se ne može naći nijedan živi govornik.Očevidno je, iako nije opće poznato, da su komediografi morali voditi računa o povijesti i tradiciji svog žanra i o višestaleškoj publici koju su željeli šarmi- rati ako ne i oduševiti, te da su zapisničari morali također respektirati pravne običaje u sažimanju onoga što su čuli, kako se ne bi zamjerili svojim pretpostavljenima. Sličnih namjera i obzira jedva da ima u korespondencijama između članova iste obitelji, makar se i tu moraju uzeti u obzir činioci vezani za hijerarhijski odnos (na pr. na crti otac - sin), za razlike u dobi, spolu, obrazovanju i si. Imam dojam da malobrojni “uzorci”, koje sam izdvojio i ponekad komentirao, pokazuju da je mali dio jednog hrvatskog sociolekta (iz samo jedne dubrovačke vlasteoske obitelji) bio prilično konzervativan u odnosu na govorni jezik drugih slojeva.L\u27Autore ha studiato piü di duecento lettere scritte in sostanza in italiano e indirizzate airilluminista croato Tomo Baseljic-Bassegli (1756-1806) dai suoi genitori e altri parenti durante la sua lunga permanenza fuori patria: a Berna e a Gottinga dove si era iscritto alio studio di giurisprudenza (1781-1785) e a Vienna dove visse durante un quadriennio come marito della baronessa Marie von Bom fino alia sua fuga nel 1792. Tali lettere contengono molti brevi passi in altre lingue (in francese, in latino e, soprattutto, in croato di Dubrovnik). Uautore ha analizzato una trentina di questi “cambiamenti di códice” in croato che devono la loro origine a motivi emotivi, espressivi, sbrigativi e “cospirativi” (per evitare che i censori di varié potenze straniere e cosí puré certi membri poco simpatici o trop- po curiosi della famiglia della nuora austríaca possano apprendere cosa pensa- vano il padre e la madre del Nostro sulle loro azioni diplomatiche e militad o prívate, poco amichevoli nei confronti del Baseljic, disoccupato e come tale dipendente da “aiuti” finanziari da parte del padre e del suocero). Sebbene queste lettere illustrino soltanto il croato parlato di una famiglia aristocrática di Dubrovnik, Y autore c del parere che questo socioletto debba esser stato abbastanza conservativo in tutti i suoi sottosistemi, a giudicare da determínate fonie (di stampo ikavo), forme morfologiche e lessicali. Ulteriori ricerche che dovrebbero abbracciare testi analoghi scritti da altri nobili ragusei dovreb- bero dimostrare Tomogeneitá o meno di tale socioletto, parlato da alTincirca settecento persone nobili, ossia dal 2% della popolazione totale di quel piccolo stato (che contava ca. trentamila abitanti e rappresentava in quel tempo Túnico stato croato riconosciuto internazionalmente), “abolito” da Napoleone nel 1808 e incorporato pochi anni dopo nellTmpero Austríaco (1815)