Invloed van demografische ontwikkelingen op het afvalbeheer

In opdracht van OVAM voerden HIVA en CE Delft deze studie uit, 'Invloed van demografische ontwikkelingen op het afvalbeheer'. Met deze studie willen we meer inzicht verschaffen in het afval- en inzamelgedrag van huishoudens in Vlaanderen, en hoe dit de komende tien jaar zal gaan evolueren. Op basis daarvan doen we aanbevelingen aan de OVAM om via verschillende beleidsinstrumenten de afvalinzameling verder te optimaliseren en de hoeveelheid restafval te beperken, met speciale aandacht voor de risicoprofielen onder de huishoudens d.w.z. groepen huishoudens waarvan het inzamelgedrag achterblijft bij andere groepen. In de eerste fase van de studie zijn met behulp van gemeentelijke kwantitatieve data de belangrijkste demografische impacts op de huishoudelijke afvalproductie geldentificeerd. Zodoende konden een negental huishoudprofielen onderscheiden worden, die verschillende gedragspatronen vertonen inzake de door hen geproduceerde afvalstromen. Door middel van een literatuurstudie zijn een aantal hypothesen geformuleerd aangaande het 'afvalgedrag' van deze groepen huishoudens. De tweede fase maakte een kwantitatieve projectie bij ongewijzigd beleid van het belang en de proportie van deze groepen, om zo de gevolgen voor afval- en inzamelgedrag voor de nabije toekomst in te schatten. Een aantal demografische trends (vergrijzing gecombineerd met dubbele vergrijzing en ontgroening, huishoudenverdunning en waarschijnlijk nog inkomensongelijkheid) kunnen als risicovol gekenschetst worden. De derde fase van de studie stond in het teken van de bevraging van de focusgroepen die georganiseerd waren op basis van de negen huishoudprofielen. De bedoeling daarvan was om meer inzicht te verkrijgen in de leef- en woonsituatie, de kennis en attitude rond het afvalbeheer, de gedragsmotieven en mogelijke drivers of drijfveren van deze groepen. Met deze kennis in het achterhoofd, kan worden ingeschat hoe gevoelig de verschillende huishoudenprofielen zijn voor alternatieve opties in het afvalbeleid. In de vierde fase, welke beschreven staat in dit rapport, worden de bevindingen en inzichten uit de fases 1, 2 en 3 gecombineerd ten einde projecties van de hoeveelheid en proporties afval te schetsen in functie van alternatieve beleidsopties. Als opties onderscheiden we prijsbeleid, de Inzamelwijze, regelgeving en handhaving, en voorlichting en communicatie. De conclusie van deze studie is dat van de volgende demografische trends een negatieve werking zal uitgaan op de selectieve inzameling: ― Vergrijzing leidt tot een afnemend belang van gezinnen met kinderen en tweeverdienende koppels in de leeftijdscategorie 30 tot 50 jaar binnen de bevolking, juist een leeftijdsklasse die gekenmerkt worden door goede afvalscheiding en -inzameling. ― Vergrijzing leidt ook tot een toenemend belang van 65 plussers en 80 plussers. De ouderen van de toekomst zijn de 50-65 jarige koppels van vandaag, een groep die zijn afval goed scheidt en inzamelt. De attitudes rondom inzameling (en welvaart) van 65 plussers zullen vanzelf mee verbeteren. Het probleem met bejaarden en 80 plussers in het bijzonder ligt in de fysieke beperkingen die zij ondervinden om hun afval goed te scheiden en weg te brengen. Vergrijzing doet zich overal in Vlaanderen voor, maar in meer perifere regio’s nog meer dan elders. ― Ontgroening, welke nog meer zal optreden in de randgemeenten van de grote steden dan in de grote steden zelf, creëert een extra risico voor afvalinzameling, aangezien de attitudes rondom afval onder jonge koppels en alleenstaanden (vaak met een laag inkomen) duidelijk te wensen overlaat. ― Meer inkomensongelijkheid kan een additioneel risico met zich mee brengen. Zowel de lagere als de hoogste sociaal-economische klassen lopen qua attitude en afvalgedrag achter bij bijvoorbeeld gezinnen met middeninkomens, die weliswaar de grootste groep zullen blijven, maar relatief toch in belang zullen afnemen. ― Een risicogroep wordt nog gevormd door gezinnen met jonge kinderen en eenoudergezinnen (denk aan luierproblematiek en gebrek aan ruimte voor stockage), maar zij zullen binnen de bevolking iets aan belang inboeten. ― Derhalve werden de volgende beleidsaanbevelingen gesuggereerd: Een bijkomend prijsbeleid (bovenop het bestaande) is ten aanzien van de voorliggende uitdagingen niet het meest effectieve instrument. Het werkt mogelijk afwentelingsgedrag in de hand en treft ook huishoudens die wel goed inzamelen. Wellicht kunnen lagere tarieven op het containerpark drempels voor enkele risicogroepen (eenoudergezinnen en 65 plussers) wegnemen, maar voor andere risicogroepen (80 plussers en jonge alleenstaanden en jonge koppels) geldt dat fysieke beperkingen (geen auto) en/of verkeerde attitudes in de weg zitten, niet de tarieven van inzameling. ― Overigens zijn de meeste huishoudens wel bereid om meer te betalen voor inzameling, mits hier een betere dienstverlening tegenover staat. Omdat deze dienstverlening zich vooral buiten het zicht van de burger afspeelt, is een geëigende communicatie, gericht op foutieve of vertekende percepties in deze aangewezen. ― Betere inzameling lijkt wel een effectief instrument. Vooral in stedelijke gebieden kan een verhoogde frequentie van huis-aan-huis-ophalen van PMD, GFT en papier en karton en inzameling dichter bij huis van afvalfracties, die normaliter naar het containerpark gebracht moeten worden zoals grofvuil en AEEA, gunstig uitpakken voor die groepen die momenteel belemmeringen ondervinden vanwege ruimtegebrek of die geen auto bezitten. ― Innovatieve inzamelsystemen zouden toegespitst kunnen worden op risicogroepen die vooral tegen fysieke belemmeringen (zoals geen autobezit) oplopen, zoals 80 plussers en gezinnen met jonge kinderen, of groepen die minder bereid zijn tot inspanningen of verantwoordelijkheidszin, zoals jongere koppels en jonge alleenstaanden. Deze situeren zich vaak in kleinere woningen in een stedelijke omgeving. Innovatieve inzamelsystemen (cf. ARCADIS-onderzoek: sorteerstraten, kleine containerparken, omgekeerd inzamelen, …) kunnen derhalve voor deze groepen effectieve maatregelen zijn. ― Regels rondom afval dienen eenvoudig te zijn en op gelijke wijze toegepast en gehandhaafd te worden. Vooral de complexe en weinig uniforme (in de tijd en over de gemeentegrenzen heen) reglementen in containerparken zijn een voorbeeld van hoe het niet moet. ― Als beleidsoptie zal regelgeving en handhaving eerder flankerend dan leidend moeten zijn. Risicogroepen zoals jonge alleenstaanden en jonge koppels met lage inkomens, worden niet altijd beïnvloed door een betere regelgeving, evenmin als 80 plussers. ― De effecten van een betere handhaving worden op zich gewaardeerd, maar sanctionering wanneer men weinig schuld heeft (bv. GFT en luiers bij restafval vanwege geurhinder, verkeerd aanbieden grof vuil door ruimtegebrek voor stockage) werkt averechts. Dus is het zaak wel in te zetten op een hogere pakkans en sancties en geen selectief gedoogbeleid voeren, maar ook een nuanceverschil maken tussen sluikstorten en lichtere vergrijpen. ― Communicatie en voorlichting dient met name gericht te zijn op de reglementen van het containerpark (plaats, tarieven, toegestane fracties etc.). Zelfs de ‘beleidsbestendige’ jonge alleenstaanden en jonge koppels gaven aan dat zij hiervan de vruchten plukken. ― Inzetten van afvalstewards laat toe om het principe van gelijke behandeling over alle maatschappelijke groepen heen te combineren met een gericht doelgroepenbeleid. Het meest geschikte medium voor communicatie en voorlichting is de afvalkalender op papier. Het gebruik van pictogrammen en in het Frans en Engels kan voor oudere allochtonen en anderstaligen nog een uitkomst zijn.nrpages: 28status: publishe