Productiviteitstrends in de drinkwatersector: Een empirisch onderzoek naar het effect van regulering op de productiviteitsontwikkeling tussen 1985 en 2010

Het Centrum voor Innovaties en Publieke Sector Efficiëntie Studies van de TU Delft onderzoekt in dit rapport de samenhang tussen regulering en productiviteit in de periode 1985-2010, en heeft daarvoor een empirische productiviteitsanalyse uitgevoerd. Een van de meest in het oog springende ontwikkelingen in de periode 1985-2010 is de voortdurende afname van het aantal drinkwaterbedrijven. Van de negentig bedrijven die in 1985 de drinkwatervoorziening van ons land verzorgen, zijn er aan het eind van de onderzoeksperiode nog maar tien over. Na een schoorvoetende start vindt tussen 1985 en 1993 de eerste grote fusiegolf plaats. De productiviteit heeft zich sterk ontwikkeld in de periode 1985 en 1991. Deze bedraagt gemiddeld 3,8 procent per jaar. Ondanks dat in de jaren daarna het aantal drinkwaterbedrijven fors blijft afnemen, is de productiviteitsgroei in de periode 1992-2001 nihil (0,0%). Ruim voor het einde van de analyseperiode de weg omhoog wordt ingezet. De invoering van de (vrijwillige) benchmark in 1997, en de daaraan voorafgaande politieke discussie over introductie van marktwerking in de sector, lijkt daarbij een rol te hebben gespeeld. Toch is pas in 2002 sprake van een significante trendbreuk in de productiviteitsontwikkeling, waarna de productiviteit tot 2010 met gemiddeld 1 procent per jaar groeit. Het ligt voor de hand dat de driejaarlijkse bedrijfsvergelijkingen hieraan in belangrijke mate bijgedragen hebben. Dit benchmarkeffect lijkt bovendien een nieuwe impuls te krijgen, als de sector in 2004 besluit om de deelname aan de bedrijfsvergelijking voor alle drinkwaterbedrijven verplicht te stellen. Het blijft echter de vraag of de productiviteitsgroei niet nog groter was geweest als de regering haar liberaliserings-/privatiseringsplannen toch had kunnen doorzetten. Ook kan de vraag worden gesteld of de productiviteit niet sterker was gestegen als het Rijk de prestatievergelijking al (veel) eerder wettelijk verplicht had gesteld. Het is overigens niet ondenkbaar dat de uitkomst daarvan tegenvalt. Als gevolg van de schaalvergroting in de sector zijn er nog maar weinig bedrijven overgebleven om te vergelijken. Niettemin geeft deze ontwikkeling te denken over de weldaden van de voortdurende opschaling van de drinkwaterbedrijven