Wyłączenie sędziego w postępowaniu cywilnym

Temat niniejszej rozprawy doktorskiej brzmi: „Wyłączenie sędziego w postępowaniu cywilnym”. Celem pracy doktorskiej jest ustalenie aktualnego kształtu instytucji wyłączenia sędziego. Ponadto również zbadanie czynników, które na przestrzeni obowiązywania kodeksu postępowania cywilnego przyczyniły się do zmian legislacyjnych dotyczących tej instytucji. Kolejne założenie pracy doktorskiej stanowi ocena praktycznego funkcjonowania instytucji wyłączenia sędziego oraz stopnia realizacji pełnionych przez nią funkcji gwarancyjnych i ochronnych. W ostatnich kilku latach można było zaobserwować doniosłe zmiany w zakresie tej instytucji, które dostarczyły szeregu materiału normatywnego do dalszych badań. Są one tym bardziej interesujące, gdyż przez długi czas po wejściu w życie kodeksu postępowania cywilnego w zasadniczym trzonie instytucji wyłączenia sędziego panował status quo. Nowelizacje dotyczące wyłączenia sędziego zwróciły uwagę na niniejszą instytucję oraz pozwoliły ocenić ją w innym świetle. Można tu wspomnieć o rozszerzeniu katalogu podstaw wyłączenia sędziego z mocy ustawy (art. 48 § 1 pkt 6 k.p.c.), skutkach prawnych ponownego wniosku o wyłączenie sędziego (art. 531 k.p.c.), czy też nowej w postępowaniu cywilnym instytucji zażalenia poziomego (art. 3942 k.p.c.). Za naukowym opracowaniem zagadnienia wyłączenia sędziego przemawia także narastające orzecznictwo polskie i europejskie oraz pojawiające się w ostatnim czasie w piśmiennictwie nowe głosy dotyczące doniosłości prawa do bezstronnego sądu. Strukturą niniejszej pracy doktorskiej objęto po pierwsze zagadnienia wprowadzające do głębszej analizy instytucji wyłączenia sędziego. Określono zatem elementy pojęcia bezstronności, niezawisłości sędziowskiej, a także współczesnej kultury prawnej. Badania naukowe objęły proces kształtowania się instytucji wyłączenia sędziego w ujęciu historycznym. W kręgu rozważań znalazły się: kształt, geneza i cykl przemian instytucji wyłączenia sędziego począwszy od czasów prawa rzymskiego i okres pojustyniański, poprzez epokę nowożytną, okres zaborów oraz ustawodawstwo XX wieku. Zgłębiono także zagadnienie prawa do bezstronnego sądu w kontekście prawa europejskiego. Prawo do sądu zostało zaliczone do jednego z podstawowych dążeń wspólnoty ludzkiej. Przeanalizowano instytucję wyłączenia sędziego w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Umożliwiło to dokonanie interpretacji prawa do bezstronnego sądu w świetle założeń Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Prześledzono następnie treść i założenia instytucji wyłączenia sędziego na przykładzie przepisów procesowych z zakresu prawa postępowania cywilnego Francji, Niemiec i Włoch, celem dokonania ich powiązania z prawem polskim. W dalszej części rozprawa doktorska ogniskuje się wokół wyjaśnienia podmiotowego oraz przedmiotowego zakresu wyłączenia sędziego. Szczegółowo przeanalizowano bezwzględne podstawy wyłączenia sędziego (wyłączenie sędziego ex lege) oraz instytucję wyłączenia sędziego z mocy orzeczenia sądu (wyłączenie sędziego ex iudicio). Kolejny punkt pracy stanowią rozważania poświęcone legitymacji do wszczęcia postępowania o wyłączenie sędziego. Rozważono także praktyczne problemy rysujące się w sytuacji nadużywania prawa do złożenia wniosku o wyłączenie sędziego. Niniejsza praca doktorska dokonuje syntezy przebiegu postępowania o wyłączenie sędziego. Ważny jej punkt stanowi problematyka sędziowskich wyjaśnień oraz postaci rozstrzygnięć zapadających w postępowaniu o wyłączenie sędziego. Na szczególną uwagę zasługuje zagadnienie zaskarżalności postanowień o oddaleniu wniosku o wyłączenie sędziego, wydanych przez sąd pierwszej oraz drugiej instancji. Rozważania dokonane na wyżej zaprezentowanych płaszczyznach pozwalają na poznanie przemian, jak i aktualnego kształtu katalogu podstaw wyłączenia sędziego. Rozprawa doktorska prezentuje zasady uruchomienia kwalifikowanej procedury, zmierzającej do weryfikacji realnych zagrożeń bezstronności sędziego. Przybliża ona również problematykę ustalenia właściwości sądu rozstrzygającego o wyłączeniu sędziego. Umożliwia wreszcie zgłębienie pojęcia zaskarżalności postanowień dotyczących wyłączenia sędziego oraz poznanie konsekwencji niewyłączenia sędziego w postępowaniu cywilnym