Cesarska Azjatycka Kompania w Trieście i Antwerpii – ostatnia próba penetracji wschodnioindyjskiego handlu przez monarchię Habsburgów w latach 1781-1785

The study describes the story of the Imperial Asiatic Company in Trieste and Antwerp in the larger context of overseas policy of the Central European Habsburg monarchy. Despite the predominantly continental orientation of the state there is overwhelming evidence of the efforts to establish overseas trade and settlements in the manner of the Western European countries. There was also intention to harmonize economic cooperation between Austrian and the Adriatic seaports of the Monarchy. Cancellation of the Ostend Company in 1731, forced by political reasons, was felt very painfully in Austria and followers always existed who tried to continue in the good results of this company. The initiative of the Czech nobility and Flemish bankers for establishing the Societé de Commerce et Compagnie Urbain Arnoldt in 1750 in the Austrian Littoral was on this basis. The role of a supplier of oriental goods the company fulfilled only partially. For this reason, part of the nobility was willing to support plans on Austrian overseas expansion submitted by the English adventurers, James Mill and William Bolts. The second one succeeded in winning the support of the Flemish bankers as well as Vienna court and undertook the expedition in 1776-1781, during which the Austrian colonies were based in Mozambique, as well as Malabar Coast of India and Nicobar Islands. Although the expedition was not profitable the Imperial Asiatic Company in Trieste and Antwerp was founded under the positive impression, which followed up trade in India and especially in China. Lack of capital and contradictions between the main actors, however, brought the company into bankruptcy. Competitors in Europe were already strong and financial grounds and entrepreneurs´ support weak, except for the Austrian Netherlands. The Company could have asserted itself only when British influence in the Indian Ocean was relatively weakened during the American War and could have benefited from the neutral position; in general it was founded in the time when the age of trade companies was nearing its end. The trade between the Austrian Netherlands and the seaports in the Indian Ocean developed beyond an organizing framework of the monopoly joint-stock company and in spite of short termination of the most of Austrian colonies in Asia, however the political development connected with the French Revolution did not furnish the trade with chances for progress.Artykuł opisuje historię Imperialnej Azjatyckiej Kompanii w Trieście i Antwerpii w kontekście polityki kolonialnej prowadzonej przez środkowoeuropejską monarchię Habsburgów. Mimo dominującej w niej orientacji kontynentalnej istnieją dowody świadczące o podejmowaniu przez Habsburgów wysiłków mających na celu stworzenie kolonialnego handlu i prowadzenia w tej sprawie uzgodnień z państwami zachodnioeuropejskimi. Pojawił się wówczas pomysł zharmonizowania współpracy między austriackimi i adriatyckimi portami monarchii. Wymuszone powodami politycznymi rozwiązanie w 1731 r. Kompanii Wschodnioindyjskiej (Ostenda) zostało dotkliwie odczute w Austrii. Pojawili się naśladowcy, którzy chcieli kontynuować jej osiągnięcia. Na tym bazowała inicjatywa czeskiej szlachty i flamandzkich bankierów, która doprowadziła do stworzenia w 1750 r. na Pobrzeżu Austriackim Societé de Commerce et Compagnie Urbain Arnoldt. Rolę dostarczyciela dóbr orientalnych Kompania ta spełniała jednak tylko częściowo. Z tego powodu część szlachty była gotowa wesprzeć plany austriackiej ekspansji dostarczone przez angielskich awanturników, Jamesa Milla i Williama Boltsa. Temu drugiemu udało się zdobyć poparcie flamandzkiego bankiera oraz wiedeńskiego dworu. Dzięki temu w latach 1776-1781 zorganizował on ekspedycję, w czasie której utworzone zostały kolonie austriackie w Mozambiku, na Wybrzeżu Malabarskim oraz na Nikobarach. Chociaż ekspedycja ta nie była dochodowa Imperialna Azjatycka Kompania w Trieście i Antwerpii została powołana do życia w związku z oczekiwanymi zyskami związanymi z handlem z Indiami, a szczególnie z Chinami. Jednakże brak kapitału i spory między głównymi aktorami doprowadziły Kompanię do bankructwa. Współzawodnictwo kolonialne w Europie było już wtedy bardzo silne, a finansowe podstawy oraz poparcie przedsiębiorców słabe, za wyjątkiem Niderlandów austriackich. Kompania byłaby w stanie się obronić tylko wtedy, gdyby brytyjskie wpływy na Oceanie Indyjskim relatywnie osłabły w czasie wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Dzięki temu mogłaby czerpać korzyści ze swej neutralności. Imperialna Azjatycka Kompania w Trieście i Antwerpii została powołana do życia w momencie, kiedy era kompanii handlowych zbliżała się do końca. Handel między austriackimi Niderlandami i portami na Oceanie Indyjskim rozwijał się poza ramami organizacyjnymi monopolistycznej spółki i pomimo krótkiego funkcjonowania większości kolonii austriackich w Azji. Zmiany polityczne związane z Rewolucją Francuską nie stały się też impulsem dla rozwoju handlu