Geçmişten Günümüze Kurtuluşun 100. Yılında İzmir: 5 Sanat Tarihi ve Mimari

Helenistik ve Roma dönemleri bir kenara koyularak denilebilir ki 17.yüzyıldan itibaren İzmir hem Osmanlı hem de Cumhuriyet dönemlerindebaşkentlik yapan/yapmış olanlardan sonra gelen en önemli kent olmuştur.Bu nedenle özellikle Geç Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerindemerkezde üretilen toplumsal, kültürel akımlara farklı oranlarla da olsatepki vermiş, bu anlamda bir jeneratör olarak değerlendirilemese de üretilengündemlere sıklıkla eklemlenmiştir. Bu yazı kapsamında ele alınacakyönüyle, çoğu zaman başkentlerde ortaya çıkan mimari akımların farklı nitelikteki örnekleri kısa sürede İzmir’de de görülmüş, kentin yapılı çevresininoluşmasında rol almışlardır.Kentin önemi ve zenginliği, İstanbul ve Ankara’nın başkent olma hallerinden,yani merkezî iktidarın egemenliği altındaki coğrafyadan soğurduğukaynaklardan ziyade kendisinin ve art alanının tarımsal ve ticari potansiyeline,jeostratejik ve demografik özelliklerine dayanır. Dolayısıyla başkentlerdenfarklı olarak merkezin ürettiği söylemlerin ilk uygulama alanıolmadığı gibi bu söylemlere karşı benimsemeden redde uzanan bir çeşitliliktereaksiyon verme özgürlüğüne de sahiptir. Bu yönüyle İzmir; İstanbulve Ankara’da üretilen söylemlerin merkez dışında ne kadar benimsendiğinedair iyi bir turnusol görevi de görür. Yine kentin kendine özgü dinamikleriylebağlantılı biçimde yapılı çevrede, İstanbul ve Ankara’dan farklıolarak merkezî iktidardan ziyade kentliler tarafından inşa edilen -özelliklede ticari işlevli- yapıların ön planda olması şaşırtıcı değildir. İstanbul’dakiselatin camilerine, saraylara ya da Ankara’daki meclis ve bakanlıklara sahipolmayan İzmir’de mimari çözümlemeler için öncelikle hanlara, bankabinalarına ve konutlara bakmak gerekir.Bu çerçeve içerisinde 20. yüzyılın başından 21. yüzyılın ilk çeyreğine İstanbulve Ankara merkezli, Selçuklu ve Osmanlı mimarisine referanslanandört ayrı canlandırmacı üslubun kentteki örnekleri bu araştırma kapsamındadeğerlendirmeye çalışılacaktır.