Anayasa'daki Çevre Hakkının Normatif Değeri: Sübjektif Bir Kamu Hakkı Olarak İdare ve Yargı Önünde Talep Edilebilirliği

Bu bildiri’de, Anayasa’nın “ Temel haklar ve Ödevler” başlıklı kısmında “ anayasal ” bir “temel hak ” olmakla birlikte, “ Sosyal ve Ekonomik Hak ve Ödevler” in yer aldığı bölümde 56’ncımaddede Türk Anayasa metinlerinde bir yenilik olarak ilk kez düzenlenen, aslında “dayanışma hakkı” niteliğindeki “ sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı” nın, kısaca öncelikle bir insan hakkıolan “ çevre hakkı” nın normatif değeri (bağlayıcılığı), sübjektif bir kamu hakkı olarak İdare ve Yargımakamları önünde talep edilebilirliği; Anayasa md.56/1 ile md.56/2 arasındaki anayasal hak ve ödevboyutu birlikte dikkate alınarak, başta Anayasa ve Çevre Kanunu olmak üzere, ilgili diğer Kanunhükümlerinde de (Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun, İdariYargılama Usulü Kanunu) karşımıza çıkan; “ çevre hakkı” nın “ özne” leri ile “yükümlü” leriarasındaki “ hak-ödev ” biçimindeki diyalektik ilişkinin varlığı, insan hakları ile vatandaş/yabancıstatüsü arasındaki farklılık ortaya konularak incelendikten sonra, Anayasa md.56/1 ve md.56/2karşısında Çevre Kanunu (örnek olarak md.1, md.3/1-a, md.3/1-e, md.30) ile ilgili diğer kanunlararasındaki “anayasal ve yasal gerilim”i yansıtan bu farkı azaltmak için getirilen önerinindeğerlendirilmesi amaçlanmaktadır.Anayasa md 56/2’deki “ Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesiniönlemek” yönündeki “ Devletin ve vatandaşların ödev(ler)i”ni; “ Devletin temel amaç ve görevleri”başlıklı Anayasa md.5, “Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü ” başlıklı Anayasa md.11 ile 2001yılında yapılan Anayasa değişikliği ile “ Devletin iktisadî ve sosyal ödevlerinin sınırları” başlığınıalan Anayasa md.65 hükmünün gerekçesiyle birlikte ele alınarak incelendiği Bildiri’de, 1992 tarihliRio Bildirgesi ve 1998 tarihli Aarhus Sözleşmesi ile Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliğidüzenlemelerinde de yer alan “ çevresel usuli haklar” ın; Çevre Kanunu’nda 2006 yılında 5491 sayılıKanun ile yapılan değişiklik sonrasında, çevrenin “sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınmailkeleri doğrultusunda korunmasını sağlama ” amacı çerçevesinde giderek “ çevre için bir hak”ka,“çevre’nin hakkı”na doğru yönelen, evrilen maddi nitelikteki insan hakkı olarak “çevre hakkı”nıngerçekleştirilmesindeki etkisi üzerinde durularak; İdare ve Yargı önünde sübjektif bir kamu hakkıolarak talep edilebilirliği çerçevesinde “(Çevre) Yönetim(in)de demokrasi ”nin gereği olarak;çevresel konularda bilgi edinme hakkı, İdare’ye başvuru ve karar alma sürecine katılma hakkı ileYargıya başvuru (adalete erişim) hakkının “çevrenin korunmasındaki toplum yararı/genel yarar ”gözetilerek actio popularis yolu ile kullanılamadığı takdirde, dava türüne göre hukuki yarar, menfaatihlali ya da hak ihlali şartı aranarak kullanılabildiği başta anayasa yargısı ve idari yargı olmak üzerefarklı yargı düzenlerindeki dava ve yargısal başvuruların adlarına yer verilmiştir.Anahtar Kelimeler Çevre hakkının normatif değeri, Sübjektif kamu hakkı, Çevresel usulihaklar, Yargıya başvuru(adalete erişim), Actio popularis/ Menfaat ve hak ihlali.