Modernite ve Hareketlilik İzinde Konutun Dönüşümü: Üç Eksen Üzerinden Bir İnceleme / Housing Transformation in the Wake of Modernity and Mobility: An Examination Across Three Axes

Özet Modernite; sanayileşme, rasyonelleşme, bilimsel ve teknolojikgelişmelerle ekonomik, kültürel ve toplumsal alanlarda köklü değişimlere nedenolmuştur. Moderniteyi oluşturan değişimlerin nedenleri ve sonuçlarıhareketlilik kavramıyla sıkı bir bağ içindedir. Hareketlilik kavramı telgraftaninternete, kıtalar arası seyahatten ev-işyeri aksındaki gündelik ulaşıma kadarfarklı biçim ve ölçekleriyle birey, kent ve zaman-mekan kavrayışı üzerinde çokboyutlu değişimler yaratmıştır. Başka bir deyişle modernite ve artanhareketlilikle 19. yüzyıl sonlarından başlayarak 20. yüzyıl süresince çalışmahayatı ve üretim biçimi hızlanmış, iletişim ve ulaşım sistemleri gelişerekyaygınlaşmış, düşünce dünyasında sınırlılıklar kaybolmuş, kentler genleşmiş,gündelik pratikler hızlanmış, finansal işlemler akışkanlaşmış, zaman ve mekânsıkışmıştır. Öte yandan en temel tipolojilerden olan konut mekansallığı datoplumsal, ekonomik, kültürel bağlam etkisiyle ve bireyin algısal anlamsalsüreciyle üretilen çok katmanlı bir yapı sunmakta ve moderniteyle gelenhareket, hız olgularının yarattığı etkin dönüşümlere sahne olmaktadır. Farklıdüzlemlerin kesişiminde oluşan konut-hareketlilik ilişkisi oldukça dikkatçekicidir ve konutu önemli bir örneklem alanı haline getirmiştir. Dolayısıylamoderniteyle konutun dönüşümüne hareketlilik perspektifi üstünden bakmakdeğerlidir. Fakat literatürde konut, hareketlilik ve modernite ilişkisinin çokkatmanlı yönü gölgede kalmıştır. Bu doğrultuda modernite-hareketlilik-konutilişkisi üç eksen üzerinden irdelenmiştir: Üretim, Kullanım ve Anlam. Üretimekseni konutun hareketlilik etkisinde tasarım ve üretim sürecini, kullanımekseni bireyin hareketlilik kavramıyla değişen ihtiyaçlar, beklentiler,gündelik pratikler ve beğeniler çerçevesinde oluşan konut kullanımpratiklerini, anlam ekseniyse hareketlilik kavramı izinde konut ve bireyarasında kurulan anlamsal, algısal, deneyimsel diyaloğu kapsamaktadır. Bu eksenlerçerçevesinde modernite, hareketlilik ve konut ilişkisinde kronolojik düzlemdeiki kırılma noktası belirlenmiştir. İlki 20. yüzyılın başlarında modernite vehareketlilik etkisinde modern mimarlığın gelişmesi, ikincisi 2. Dünya Savaşı vesonrasında değişen bağlamın mimarlık ortamını dönüştürmesidir. Kırılmanoktalarında mimarlık ve konut, hareketlilikler ve etkilerine farklı tepkilervermiş, bu tepkilerin izleri günümüze kadar yansımıştır. Çalışmanın amacı 20.yüzyılın başlarından 1980’li yıllara kadar konut mekânının hareketlilik vemodernite etkisiyle geçirdiği dönüşümü üç eksen üzerinden sorgulamaktır.Anahtar Kelimeler: Modernite, Hareketlilik, Mimarlık,Konut HOUSING TRANSFORMATION IN THEWAKE OF MODERNITY AND MOBILITY: AN EXAMINATION ACROSS THREE AXES Abstract Modernity,driven by industrialization, rationalization, and scientific progress, hasinduced profound changes in economic, cultural, and social realms. The rootsand consequences of these changes are tightly linked to the concept of mobility,which spans from telegraph to the internet, intercontinental travel to dailycommutes, reshaping individual, urban, and temporal-spatial perceptions. Sincethe late 19th century, modernity and increasing mobility accelerated work,production, communication, transportation, thought processes, urban expansion,daily practices, financial transactions, and compressed time and space. Housing,a fundamental typology, reflects a multilayered structure shaped by societal,economic, and cultural contexts, and the individual's perceptual processes. Itserves as a stage for effective transformations arising from the mobility andspeed inherent in modernity. The relationship between housing and mobility, atthe intersection of different planes, is noteworthy, making housing a crucialexemplar. Therefore, examining housing transformation through the lens ofmobility in the context of modernity is valuable, though this multilayeredrelationship has been understudied in the literature. Themodernity-mobility-housing relationship is examined through three axes:Production, Usage, and Meaning. The production axis involves housing design andproduction influenced by mobility, the usage axis encompasses housing practicesshaped by changing needs and preferences due to mobility, and the meaning axiscovers the semantic, perceptual, and experiential dialogue between housing andindividuals in the mobility context. Chronologically, two turning points areidentified: the development of modern architecture in the early 20th centuryand the post-World War II transformation of the architectural environment.Architecture and housing responded differently to mobilities at these points,leaving lasting traces. The study aims to scrutinize the residential spacetransformation influenced by mobility and modernity from the early 20th centuryto the 1980s through three axes.Keywords: Modernity,Mobility, Architecture, Housing