مقایسۀ برگردان‌های فارسی داستان کودکانۀ «درخت بخشنده» از منظر پیراترجمه

پیرامتن، متنی در آستانۀ متن دیگر است. طرح روی جلد، پیشگفتار، توضیحات پشت جلد، قطع، جنس کاغذ، تقدیم‌نامه، پانوشت، لوگوی ناشر، سرصفحه و به‌طور کلی تمامی الحاقاتی که متن را به کتاب بدل می‌سازند پیرامتن به شمار می‌آیند. یوسته فریاس، با الهام از مفهوم پیرامتن، اصطلاح پیراترجمه را مطرح می‌کند. پیراترجمه عبارت است از ترجمۀ پیرامتن‌های کتاب، در راستای متناسب‌سازی آن با سپهر نشانه‌ایِ زبان مقصد. سازه‌های پیرامتنی، مجرایی نامرئی برای نفوذ ایدئولوژی مترجم‌اند. هدف این پژوهش بررسی تأثیر سازه‌های پیراترجمه‌ای بر تغییر گفتمان غالبِ اثر زبان‌اصلی است. با توجه به کثرت ترجمه‌های «درخت بخشنده»، اثر شل سیلورستاین، از زبان انگلیسی به زبان فارسی و خوانش‌های گوناگون مفسرانش، کتاب مذکور برای موضوع ترجمه‌شناسیِ این مقاله اختیار شده است. در همین راستا، پژوهش پیشِ‌رو با روش تحلیلی‌ـ توصیفی‌ در پی تطبیق چگونگی برهم‌کنشِ سازه‌های مختلفِ پیرامتنیِ هر یک از این ترجمه‌ها است. در گسترۀ ادبیات کودک، همواره برهم‌کنش متن و تصویر مورد توجه نظریه‌پردازانی همچون اسکات و نیکولایوا بوده است. نوآوری پژوهش حاضر این است که برهم‌کنش‌های مدّنظر ایشان را از سطح رابطۀ متن و تصویر به سطح رابطۀ سازه‌های پیراترجمه‌ تعمیم می‌دهد. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که برهم‌کنش متن و پیراترجمه به پنج شیوه (تقارنی، تکمیلی، توسیعی، ترکیبی و تناقضی) صورت می‌پذیرد و مترجمان و همکاران ایشان خوانش متن زبان‌اصلی را از طریق تغییر شیوۀ برهم‌کنش پیراترجمه‌های آن دستخوش تغییر می‌کنند. فاصلۀ فرهنگی میان متن زبان‌اصلی و متنِ ترجمه‌شده و نیز جایگاه برجستۀ پیرامتن‌هایی همچون طرح جلد، قطع و امثالهم در صنعت نشر کتاب کودک ضرورت پژوهش را ایجاب می‌نماید