Cemevlerinin Hukuki Statüsü: Kültür Mü, İnanç Mı? Kaybedilen Yüzyıllar Üzerine Analitik Bir Düşünme Denemesi

1461 Jahre sind seit dem Tod des vierten Kalifen, Ali, vergangen. Beide seiner Söhne wurden getötet und infolgedessen ging das Kalifat gemäß den islamischen Grundsätzen von einem Stamm auf den anderen über. Das Zusammentreffen dieser Ereignisse innerhalb von 30 Jahren führte zu einem großen Trauma und einer tiefen Spaltung in den Anfangsjahren einer neuen Religion. Obwohl die Situation in allen Regionen, in denen sich der Islam ausbreitete, die gleiche war, traten unterschiedliche Formen des Glaubens und der Anbetung zutage.In Anatolien waren die Anhänger des Weges von Ali mit ihrem auf der Triade „Gott-Muhammad-Ali“ basierenden Glaubenssystem jahrhundertelang mit Problemen konfrontiert, die zumeist politischer Natur waren, manchmal aber auch die religiöse Praxis betrafen, und haben als menschliche und familiäre Gemeinschaft bis heute mit Gerüchten innerhalb der Gesellschaft zu kämpfen. Mit der Ausrufung der Republik wurde der alevitischen Gemeinschaft, die aus den ländlichen Gebieten in die Städte abwanderte und begann, sich in das städtische Leben zu integrieren, bewusst, dass der ihrem Glauben und ihren Gebräuchen entsprechende Ort der Verehrung die Cemevis sind, und sie begannen schriftlich und mündlich zum Ausdruck zu bringen, dass der Staat ihnen im Sinne der Gleichberechtigung aller Staatsbürger Cemevis bereitstellen sollte. Die alevitischen Gemeinschaften, die der Lehre von „Gott-Muhammad-Ali“ folgen, fordern eine rechtliche Institutionalisierung und wollen wie die Sunniten mit einem Anteil und einer Garantie aus dem gemeinsamen Staatshaushalt repräsentiert werden. Denn sie haben nicht nur die türkische Sprache in Anatolien jahrhundertelang am Leben erhalten, sondern auch den Unabhängigkeitskrieg maßgeblich unterstützt.In diesem Artikel werden einerseits die politischen und religiösen Veränderungen und Transformationen der dem alevitischen Glaubenssystem angehörenden Gesellschaften im historischen Prozess analysiert und andererseits anhand verschiedener Modelle hinsichtlich der bislang ungelösten Frage der rechtlichen Ausgestaltung der Cemevis praktische Lösungsvorschläge und deren möglicher Nutzen aufgezeigt.1461 years have passed since the death of the 4th Caliph Ali, both of his sons were killed and the caliphate in Islam, at that time, was passed from one tribe to another tribe. The fact that these events took place within 30 years created great trauma and deep divisions for the beginning years of religion. Although the situation is the same in all geographical regions where Islam has spread, it has revealed different forms of belief and worship.Those who follow the path of Hazrat Ali with the motto of “Haqq-Muhammad-Ali” have survived to this day with moral rumors and slanders in their daily and family lives, while being discriminated against mostly politically and sometimes religiously over long centuries. While the Alevi faith community was an uneducated mass before, it started to urbanize with the proclamation of the Republic. As the education levels increased, they expressed in writing and orally that instead of mosques, the place of worship following their beliefs and customs was Djemevis based on equal citizenship and that the state should meet this. Like the Alevis and Sunni masses, they demand a share from a common state budget, to be secured, to be represented, and to legally institutionalize their faith communities. The belief community in question provided great support in the War of Independence as well as keeping the Turkish language alive in Anatolia for centuries.In this article, the political and religious drifts of the Alevi faith communities within the historical chronology are examined and the solution proposals regarding the different models of the unresolved legal structure of the Djemevi and their possible benefits are put forward in practice, not in theory.Dördüncü Halife Hz. Ali’nin vefatı üzerinden 1461 yıl geçmiş, her iki oğlu öldürülmüş ve bunun sonucunda da İslam esaslarına göre o zamanki halifelik bir kabileden diğer bir kabileye geçmiştir. Bu olayların 30 yıl içinde yaşanması bir dinin başlangıç yılları için büyük bir travma ve derin ayrılıklar yaratmıştır. İslam’ın yayıldığı bütün coğrafyalarda durum aynı olsa da içerisinde farklı inanç ve ibadet şekillerini ortaya koymuştur.Anadolu topraklarında. Hz. Ali yolundan gidenler “Hak-Muhammed-Ali” temelinde oluşan inanç sistemleri ile uzun yüzyıllar içerisinde çoğu kez siyasi, bazen de dinî uygulamada sorunlar yaşarken, beşerî ve ailevi yapı olarak yaşantılarında da toplum içindeki söylentilerle bugüne kadar mücadele ederek gelmişlerdir. Cumhuriyetin ilanı ile kırsaldan şehirlere göç eden ve şehir hayatına entegre olmaya başlayan Alevi toplumu kendi inanç ve törelerine uygun ibadet yerinin eşit yurttaşlık temelli cemevleri olduğunu konusunda bilinçlenmiş ve bunun da devlet tarafından karşılanması gerektiğini yazılı ve sözlü olarak ifade etmeye başlamışlardır. “Hak-Muhammed-Ali” söylemine bağlı olan Alevi toplulukları, hukuki olarak kurumsallaşma, ortak devlet bütçesinden Sünni kitleler gibi bir pay ve güvence alarak temsil edilmek istemektedirler. Bu inanç sistemine mensup topluluklar, asırlarca Anadolu’da Türk dilini yaşatmasının yanında Kurtuluş Savaşı’na da büyük destekler vermişlerdir. Bu makalede Alevi inanç sistemine mensup toplumların, bir yandan tarihi süreç içerisinde siyasi ve dini değişim ve dönüşümleri incelenecek, diğer taraftan da çözümlenemeyen cemevilerinin hukuki yapılanmasındaki farklı modeller üzerinde teoride değil, uygulamada çözüm önerileri ve bunların olası yararları ortaya koyulacaktır