Gezonde gegevens, een online burgerconsultatie over het hergebruik van gezondheidsgegevens – tussentijds rapport

Inleiding Dit verslag is een overzicht van deelnemers hun meningen, verzameld via een openbare online consultatie die tussen december 2021 en mei 2022 is gehouden, in de eerste plaats in Frankrijk, België en het Verenigd Koninkrijk, om door burgers geïnspireerde aanbevelingen te ontwikkelen met betrekking tot het hergebruik van hun gegevens en hun rol in dit beheer. Het onlineraadplegingsplatform Gezonde gegevens had het doel burgers te informeren over het hergebruik van gezondheidsgegevens, samen met burgers na te denken over een ethisch, juridisch en maatschappelijk kader en aanbevelingen op te stellen voor de ontwikkeling van de Europese ruimte voor gezondheidsgegevens. Methoden Om een breed publiek te bereiken, werd een grootschalige communicatiecampagne opgezet, waarbij veel partnerorganisaties betrokken waren die hun netwerken gebruikten om het initiatief onder de aandacht te brengen. Er werd een grote hoeveelheid inhoud gecreëerd in verschillende formaten, zoals tekst, video’s, beeldmateriaal, een interactieve quiz en cases. De inhoud werd regelmatig bijgewerkt om verschillende doelgroepen aan te trekken. Alle inhoud bood neutrale informatie en was gericht op kernvragen over het hergebruik van gezondheidsgegevens. Resultaten 4 244 burgers vulden de interactieve quiz in en 5 932 ideeën over het hergebruik van gezondheidsgegevens werden op het platform gedeeld. Deze bijdragen werden thematisch geanalyseerd om het algemene verhaal en de belangrijkste waarden en beginselen te bepalen die moeten worden nageleefd bij de oprichting van de Europese ruimte voor gezondheidsgegevens. Bedenkingen over gegevens en hergebruik van gegevens De respondenten beschouwden gegevens als machtig: zij bestaan ergens en kunnen steeds worden gebruikt om iets te doen dat gevolgen heeft voor de persoon achter de gegevens. Deze macht kan ten goede worden aangewend, maar ook schade berokkenen, waardoor het belangrijk is zich bewust te zijn van deze macht en de rechten van de mensen achter de gegevens te respecteren. De burgers identificeerden fundamenteel individuele en sociale aspecten in gezondheidsgegevens. Enerzijds schreven burgers over “mijn gegevens”, “ik ben eigenaar van mijn gegevens”, “ik moet de controle hebben”. Anderzijds hadden ze het over hergebruiksystemen, platformen, wetenschappelijk onderzoek, databanken, commercieel gebruik, … die allemaal kunnen worden gedefinieerd als fundamenteel sociaal in de zin dat het inherent is aan deze praktijken dat gezondheidsgegevens van vele individuen worden gecombineerd. Een evenwicht vinden tussen voordelen en gevaren van het hergebruik van gezondheidsgegevens: Het objectief van het hergebruik was een belangrijke vraag voor de deelnemers. Ze waren over het algemeen voorstander van hergebruik van gezondheidsgegevens ter ondersteuning van het algemeen belang (ze vermeldden: verbetering van de volksgezondheid, de gezondheidszorg, onderzoek en beleid). Tegengesteld waren veel deelnemers tegen hergebruik voor commerciële doeleinden. In de bijdragen wordt vaak verwezen naar commerciële aspecten van het hergebruik van gezondheidsgegevens. Hoewel sommige deelnemers aanvoerden dat de betrokkenheid van particuliere actoren op verschillende manieren gunstig kan zijn, deelt een grote meerderheid hun bezorgdheid over hun betrokkenheid bij het hergebruik van gezondheidsgegevens. De deelnemers wezen op de noodzaak om hun privacy te beschermen en de technologische beperkingen van gegevensbeveiliging te erkennen. In dit verband was anonimisering het meest genoemde concept binnen de raadpleging, maar de deelnemers waren verdeeld over de vraag of gegevens al dan niet moeten worden geanonimiseerd. Over het algemeen waren de burgers ook van mening dat de gekozen waarborgen moeten afhangen van de mate waarin de gegevens zijn geanonimiseerd. Tot slot waren sommige deelnemers van mening dat een bepaalde vorm van controle door de burgers legitiem is en moet worden toegestaan om de risico’s van hergebruik van gezondheidsgegevens tot een minimum te beperken. Informatie, Communicatie en Betrokkenheid De burgers hebben een brede waaier van voorkeuren met betrekking tot de informatie die zij wensen te ontvangen, de methoden die worden gebruikt om met hen te communiceren en de mogelijkheden die worden geboden om te participeren. De meningen lopen uiteen van een voorkeur voor niets van het bovenstaande, omdat zij bezwaar hebben tegen het hergebruik van gegevens of omdat zij menen niet te kunnen deelnemen aan de besluitvorming, tot complexe processen die de burgers in staat stellen live te volgen welke gegevens worden gebruikt, door wie ze worden gebruikt, hoe ze door hen worden gebruikt en wat hun intenties zijn. Op dit hogere niveau van complexiteit en betrokkenheid zouden zij ook in staat zijn beslissingen te nemen over elk potentieel hergebruik van gegevens. In werkelijkheid wijzen de resultaten er echter op dat de standpunten van de burgers ergens tussen deze twee uitersten in liggen en het mogelijk maken dat burgers informatie en communicatie ontvangen die aan hen is aangepast, en betrokkenheidmechanismen die individuele burgers, hun vertegenwoordigers en professionals een zodanige plaats geven dat hergebruik mogelijk wordt dat het algemeen belang dient, veilig en ethisch hergebruik van gegevens bevordert, en op een transparante en inherent vertrouwenwekkende manier wordt uitgevoerd. Kader Een duurzaam kader voor hergebruik van gezondheidsgegevens zou een overkoepelende waarborg kunnen zijn tegen risico’s in verband met hergebruik, maar enkel indien de burgers voldoende vertrouwen hebben in de autoriteiten erachter. Bij een gebrek aan vertrouwen hebben de burgers echter meestal geen vertrouwen in het hergebruik van gezondheidsgegevens, noch in het regelgevingskader. Een kader moet ook transparantie creëren en desgewenst betrokkenheid van de burger bij het beheer van het hergebruik van gezondheidsgegevens mogelijk maken. Vertrouwen in de autoriteiten achter het kader kan de wens om betrokken te worden doen afnemen, maar geïnformeerd worden over hergebruik bleef meestal een noodzakelijke voorwaarde voor het vertrouwen van het publiek. Omgekeerd kan een zeker wantrouwen ten aanzien van het huidige kader de wens oproepen tot een actievere betrokkenheid van verschillende belanghebbenden, waaronder burgers. De deelnemers gaven ook specifieke ideeën te kennen over de juridische, ethische en maatschappelijke dimensies van een geschikt kader. In een bindende wetgeving voor het hergebruik van gezondheidsgegevens, eventueel uitgaande van bestaande regelgeving zoals de GDPR, moeten de geautoriseerde gebruikers van de gegevens en de doeleinden van het hergebruik worden afgebakend. Zij moet ook de verantwoordingsplicht verduidelijken en voorzien in preventieve en sanctionerende maatregelen met betrekking tot gegevensmisbruik. Voorts moet in ethische normen een overkoepelende gedragscode worden vastgesteld. Vertrouwelijkheid, gelijkheid en individuele vrijheid werden genoemd als de belangrijkste basiswaarden. Ten slotte moet het kader maatschappelijke waarden respecteren die het collectieve karakter van het hergebruik van gezondheidsgegevens erkennen. Solidariteit en het vermijden van discriminatie waren centrale aandachtspunten binnen de maatschappelijke dimensie van het hergebruik van gezondheidsgegevens. Discussie De houding van burgers ten aanzien van het hergebruik van gezondheidsgegevens kan worden omschreven als voorwaardelijke weldadigheid, aangezien zij het als nuttig op maatschappelijk niveau beschouwen, maar ook als potentieel gevaarlijk. Verschillende aspecten lijken een grote invloed te hebben op hun voorkeuren. Ten eerste hebben commerciële aspecten een grote invloed op de perceptie die burgers hebben van hergebruik van gezondheidsgegevens en het kader dat daarvoor moet worden opgezet. Vervolgens lijkt de vraag of gegevens al dan niet geanonimiseerd zijn, van fundamentele invloed te zijn op de steun van burgers voor een algemeen kader of andere waarborgen. Als basisregel geldt dat gezondheidsgegevens moeten worden hergebruikt voor doelen die in overeenstemming zijn met de waarden van de burger. Het algemene kader voor hergebruik van gezondheidsgegevens moet het algemeen welzijn nastreven en op solidariteit gebaseerde waarden omvatten, en tegelijk passende waarborgen hiervoor invoeren. Deze voorwaardelijke weldadigheid is gebaseerd op zowel vertrouwen als de vrees dat gezondheidsgegevens tegen de burgers kunnen worden hergebruikt, aangezien volledige controle niet mogelijk is. Vertrouwen is van het allergrootste belang en moet worden verdiend en bevorderd door de waarden van de burgers te respecteren. Een van deze centrale waarden is co-creatie, waarbij burgers als partners moeten worden behandeld en het kader voor het hergebruik van gezondheidsgegevens mede door hen en andere belanghebbenden moet worden geconstrueerd. Coclusie Het is aan de belanghebbenden om een kader te ontwikkelen op basis van deze voorwaardelijke weldadigheid, idealiter in een open dialoog met de burgers. Dit verslag dient als uitgangspunt voor discussies om de bijdragen van de burgers over hoe de EHDS eruit zou moeten zien, te vertalen.