Tryptyk przekorny z ideologicznymi przyśpiewkami

On January 27, 1898, the 17th issue of “Collier’s Weekly” published the Prologue to the famous novel by Henry James The Turn of the Screw. This novel about a difficult relationship between a young governess and two orphaned children (Flora and Miles) convinces the reader that Demons really exist and Evil embodies various characters. At times it takes the form of a benefactor. The paper is an attempt to reconstruct three mechanisms of ideology which after WWII modified collective awareness. These three mechanisms, as three vices, stabilized and enabled to rebuild the insight of the immature individuals. The first one – the ideological vice of the press – initiated every day and often banal press releases; the second one – ideological educational vise – evolved from the school curricula, especially of the Polish language; the third one – the ideological reading vice – was the most hidden and treacherous, oppressed in the context of extracurricular reading. The influence of the first of them is illustrated by the analysis of exemplary press releases on a summer camp of 1947, the second one talks about the curriculum of the Polish language teaching process in 1949 in the 11-grade high school, and the ideological influences are discussed in the comments about the message of Marian Brandys’s Wyprawy do Arteku (1953).W dniu 27 stycznia 1898 roku w 17. numerze „Collier’s Weekly” ukazał się Prolog głośnej później opowieści Henry’ego Jamesa The Turn of the Screw. Ta powieść o trudnej relacji między młodą guwernantką a dwójką osieroconych dzieci (Florą i Milesem) przekonuje, że Demony istnieją naprawdę, a Zło wciela się w różne postaci. Niekiedy ma twarz dobroczyńcy. Prezentowany szkic jest próbą rekonstrukcji trzech ideologicznych mechanizmów, które w pierwszym dziesięcioleciu po zakończeniu II wojny światowej modyfikowały świadomość zbiorową. Te trzy mechanizmy, jak trzy imadła, unieruchamiały i pozwalały na metodyczną ideologiczną „przebudowę” – zagadkowe „dokręcanie śruby”! – wnętrz szczególnie niedojrzałych jednostek. Pierwsze z nich – ideologiczne imadło prasowe – w ruch wprawiały codzienne, niekiedy banalne przekazy prasowe; drugie – ideologiczne imadło edukacyjne – swą moc czerpało z programów nauczania, szczególnie języka polskiego; trzecie – ideologiczne imadło lekturowe – było najbardziej ukryte i najbardziej zdradzieckie, niewoliło w pozaszkolnych kontaktach z książką. Działanie pierwszego z nich ilustruje analiza przykładowych prasowych doniesień na temat wakacyjnego wypoczynku dzieci w 1947 roku, działanie drugiego przybliża omówienie programu nauczania języka polskiego z 1949 roku w 11-letniej szkole średniej, a o dociskaniu ideologicznej śruby w procesie lekturowym mówią uwagi o przesłaniu Wyprawy do Arteku (1953) Mariana Brandysa