Między biologią a kulturą. Pojęcie rasy w polskiej refleksji XIX wieku

In the nineteenth century, the Polish reflection on race and derivative terms was strongly influenced by the Western thought. New achievements and terminology in the field of natural sciences were adopted. Gradually, there was a change of look at peoples, their origin and diversity. In the Enlightenment, while hierarchizing humankind, its biological variety was emphasized. The Romanticism focused on human culture and spirituality. The Positivism, in turn, based on the achievements of natural sciences, saw the basis for evaluation of human groups in biological criteria. The state of contemporary ideas and knowledge favoured the formulation of various racial theories, which also had their own political context. The analysis of Polish sources made it possible to show the specificity of the domestic view in this field. It was often critical, but also approving the division of humankind into lower and higher races. This resulted from the adoption of a Eurocentric point of view. Historiosophy, seeking factors determining a historical role of a given race, also contributed to the search for differences between the white nations of Europe.W XIX wieku polska refleksja na temat rasy i pojęć pochodnych podlegała silnym wpływom myśli zachodniej. Przyswojono sobie nowe osiągnięcia i terminologię z zakresu nauk przyrodniczych. Stopniowo doszło do przemiany spojrzenia na człowieka, jego pochodzenie i zróżnicowanie. W epoce oświecenia, hierarchizując gatunek ludzki kładziono nacisk na jego biologiczną rozmaitość. Romantyzm zwrócił się ku kulturze i duchowości człowieka. Pozytywizm natomiast, opierając się na osiągnięciach nauk przyrodniczych w kryteriach biologicznych widział podstawę wartościowania grup ludzkich. Stan ówczesnych wyobrażeń i wiedzy sprzyjał formułowaniu rozmaitych teorii rasowych, które miały także swój kontekst polityczny. Analiza polskich źródeł umożliwiła ukazanie specyfiki rodzimego spojrzenia w tej dziedzinie. Często było ono krytyczne, ale jednocześnie aprobujące podział ludzkości na rasy niższe i wyższe. Wynikało to z przyjęcia europocentrycznego punktu widzenia. Historiozofia upatrująca w danej rasie czynnik determinujący jej rolę w dziejach przyczyniła się także do poszukiwania różnic między białymi narodami Europy