Sustainable futures: a case study of the implementation of sustainable business models in Icelandic energy companies and their relevance to sustainability transitions

In the face of escalating environmental and social crises, the potential for a sustainable transition within the current sociotechnical system has emerged through innovation and alternative technologies. This thesis explores sustainable transitions as multidimensional processes encompassing institutional, technological, economic, organizational, and social dimensions. Despite offering diverse perspectives, sustainable transitions remain uncertain in terms of their nature and pathways. This thesis aims to address this gap by employing an economic lens to provide clarity on sustainability transitions and a business model perspective to offer actionable steps. Utilizing the research methods of a literature review and an interview-based case study focused on five Icelandic energy-related companies and two governing bodies within the energy value chain, this thesis aims to examine the sustainability of their business models and contextualize the results within economic theory to understand their contributions to different futures. As the energy sector stands at the forefront of sustainability challenges, this study's findings provide essential groundwork for future research directions on sustainable transitions. The thesis’ findings contribute to literature in sustainability transitions by identifying possible pathways toward a sustainable sociotechnical system. The thesis identified two alternative economic paradigms, Green Growth (GG) and Post Growth (PG), as potential frameworks for achieving sustainable futures. The findings suggest Icelandic energy-related companies align with GG and predominantly prioritize energy efficiency, transparency enhancement, and environmental impact reduction, reflecting contributions to medium-term tactical level changes within the sociotechnical system. Challenges arise in fully implementing PG principles due to the complexities of reconciling energy production, consumption, and growth goals. The findings underscore the pivotal role of energy-related companies in sustainable transitions but emphasize the need for policy interventions to guide macroeconomic activities toward environmental and social wellbeing.Í ljósi núverandi umhverfislegs og félagslegs vanda hafa skapast tækifæri fyrir sjálfbæra umbreytingu á félagslegum og tæknilegum kerfum með nýsköpun og nýjum tæknilegum valkostum. Í þessari ritgerð er rannsakað hvernig sjálfbær umbreyting sem margþætt ferli felur í sér stofnanlegar, tæknilegar, hagfræðilegar, skipulagslegar og félagslegar víddir. Þrátt fyrir fjölbreytt sjónarmið er sjálfbær umbreyting enn óviss hvað eðli og leiðir varðar. Markmið rannsóknarinnar er að fjalla um þessa óvissu út frá hagfræðilegu sjónarhorni og leggja til hagnýtar tillögur sem nýst geta í þessu umbreytingaferli. Byggt er á fræðilegri umfjöllun og viðtölum við aðila frá fimm íslenskum orkutengdum fyrirtækjum og tvo aðila frá stjórnvöldum sem tengjast orkugeiranum. Skoðaðar eru sjálfbærniáherslur sem fram koma í viðskiptalíkönum fyrirtækjanna og niðurstöður túlkaðar út frá hagfræðikenningum til að skilja framlag þeirra í umbreytingunni og nýrri framtíðarsýn. Þar sem orkugeirinn stendur frammi fyrir sjálfbærnitengdum áskorunum, leggja niðurstöður rannsóknarinnar grunn að framtíðarrannsóknum á sjálfbærri umbreytingu. Niðurstöður ritgerðarinnar bæta við vísindalega þekkingu á sviði sjálfbærrar umbreytingar með því að greina mögulegar leiðir til að þróa sjálfbærari félagsleg og tæknileg kerfi. Notuð eru tvö möguleg viðmið (e. paradigm), þ.e. grænan vöxt (e. Green Growth) og eftirvöxt (e. Post Growth) sem möguleg viðmið fyrir sjálfbæra framtíð. Niðurstöðurnar leiða í ljós að íslensk orkufyrirtæki samsamast grænum vexti, þar sem þau leggja mesta áherslu á orkusparnað, aukið gegnsæi og minni neikvæð umhverfisáhrif, sem endurspeglar framlag þeirra til taktískra breytinga á tæknilegum og félagslegum kerfum yfir miðlungs langt tímabil. Erfiðleikar eru við að koma á eftirvexti að fullu vegna flókins samspils orkuframleiðslu, neyslu og hagvaxtar. Niðurstöðurnar draga fram mikilvægt hlutverk orkufyrirtækja ísjálfbærri umbreytingu, auk þess sem nauðsyn lagasetningar kemur fram svo að ramma megi inn vegferð efnahagslegrar starfsemi sem stuðlar að bættu umhverfi og félagslegri vellíðan