Integraal Meetpunt Lheebroekerzand - Nederland Data van 1997-1998-1999

The International Cooperative Programme on Integrated Monitoring of Air Pollution Effects on Ecosystems (ICP-IM) is an extensive monitoring programme with a large number of chemical, physical and biological variables. In this report the results of the last three years of monitoring in the Lheebroekerzand, Drenthe, carried out in the framework of the United Nations Economic Commission for Europe (UN-ECE) are presented. With the data collected in the field and the measurements in the laboratoria, a database is build up containing environmental information in relation to possible effects of air pollution on ecosystems for Europe and Canada. The objectives of this report are to collect and present the 1997, 1998 and 1999 monitoring data of the Netherlands, to inform participating organizations and volunteers and to close the period of monitoring by RIVM in the Lheebroekerzand. In the period from 1997 to 1999, the biological part of the integrated monitoring programme consisted of a regular inventory of vegetation, birds, epiphytes, leafminers and butterflies in the monitoring area, as well as inventories of the aquatic macrofauna present in the moorland pool Kliplo and observations on the performance of pine trees. The chemical-physical part included meteorological variables like temperature, humidity, the amount of precipitation and irradiation, together with chemical analysis of organic and inorganic compounds in air, precipitation, leaves, needles, mosses, soil, soilwater, groundwater and pool water. Comparing the data of chemical variables of different subprogrammes of 1997, 1998 and 1999 no clear trends can be recognized. However the monitored concentrations for SO4S in air, throughfall, stemflow and lake water seem to diminish in time. For concentrations of NO3N and NH4N in air and lake water the same conclusion can be drawn. This decrease in concentration can not be confirmed in rainwater. Concerning biological variables (Inventory of birds, Inventory of plants, Hydrobiology of lakes, Forest damage, Trunk epiphytes, Leafminers and Butterflies) nothing can be said about possible trends so far. However, it seems that the number of individuals for birds, macrofauna, leafminers and butterflies is decreasing in time. More years of sampling and analysis are required to draw conclusions on the applicability of these data. A data-analysis of all available data of the Lheebroekerzand is carried out and will be published in a separate report.Het rapport is het zesde rapport van een serie waarin de resultaten van de monitoring in het Lheebroekerzand gepresenteerd worden. Het monitoringsprogramma werd uitgevoerd in het kader van de United Nations Economic Commission for Europe (UN-ECE) International Cooperative Programme on Integrated Monitoring of Air Pollution Effects on Ecosystems (ICP-IM). Het doel van dit rapport is om de gegevens van 1997 tot en met 1999 te verzamelen en te presenteren, de deelnemende organisaties en vrijwilligers te informeren over de stand van zaken en om de monitorings-periode in het Lheebroekerzand onder coordinatie van het RIVM af te sluiten. Het Nederlandse meetpunt bevindt zich in het Lheebroekerzand in de provincie Drenthe. Sinds 1993 vinden hier monitorings-activiteiten plaats . Het merendeel van de gegevens is reeds toegevoegd aan de internationale database die zich bevindt in Helsinki, Finland. In de periode van 1997 tot 1999 bestond het biologische gedeelte van het monitorings-programma uit een regelmatige inventarisatie van de vegetatie, vogels, korstmossen, bladmineerders en vlinders evenals inventarisaties van de macrofauna aanwezig in het ven Kliplo en observaties aan naaldbomen ter bepaling van de vitaliteit. Het chemisch-fysische deel van het programma bestond uit meteorologische variabelen zoals temperatuur, luchtvochtigheid, hoeveelheid neerslag en instraling samen met chemische analyses van organische en anorganische stoffen in lucht, neerslag, bladeren, naalden, mossen, bodem, bodemwater, grondwater en venwater. Uit vergelijking van de resultaten van de concentraties van chemische variabelen in de verschillende monitoringsprogramma's in 1997, 1998 en 1999 blijkt o.a. dat de concentraties van SO4-S in lucht, doorval, stamafvoer en venwater afnemen in de tijd. Voor concentraties van NO3N en NH4N in lucht en venwater lijkt dit ook het geval. Deze afname van concentraties kan echter niet bevestigd worden met een gemeten afname van deze variabelen in bulk regenwater. Betreffende de biologische variabelen (Inventarisatie van vogels, korstmossen, vegetatie, macrofauna, bladmineerders en vlinders) kan eveneens geen uitspraak gedaan worden over mogelijke veranderingen in de tijd. Wel lijkt het aantal individuen voor vogels, macrofauna, bladmineerders en vlinders af te nemen. Interpretatie van deze gegevens vereisen een langere periode van monitoring. Een data-analyse over alle beschikbare data wordt thans uitgevoerd en zal afzonderlijk gerapporteerd worden