Manastır’da Altın ve Gümüş Sikkelerin Mahiyeti (1700-1740)

İktisat tarihinin önemli bir alanını teşkil eden para tarihi üzerine yapılan çalışmalar, temel verilerini arşiv belgelerinden sağlamakla birlikte bu konuda malumat elde edilecek önemli kaynaklardan biri de şüphesiz kadı sicilleridir. Kadı sicillerinde yer alan tereke kayıtları, ölen şahısların geride bıraktıkları menkul ve gayr-ı menkul varlıkları ihtiva etmekte ve kimi zaman şahısların sahip olduğu nakit varlık hususunda da bilgi vermektedir. Terekelerde nakit varlık çoğunlukla akçe cinsinden kaydedilmekle birlikte nadiren de olsa sikkelerin tuğralı, efrencî ya da zincirli gibi nevilerinin ifade edildiği kayıtlar da bulunmaktadır. Osmanlı piyasasında tedavül eden sikkelerin taşradaki vaziyetini tespit etmek için bu belgelerin tetkik edilmesi oldukça önemlidir. Zira taşrada uygulanan rayiç değerler hakkında yapılan şikayetleri ihtiva eden arşiv verilerinin ötesinde terekeler, Osmanlı topraklarında kullanımda olan yerli ve yabancı sikkelerin taşrada kullanımı ve rayiçleri hakkında kıymetli bilgiler sunmaktadır. Bu bilgiler, devletin belirlediği sikke rayiçleri ile taşradaki uygulamaların karşılaştırılmasını mümkün kılmaktadır. Ayrıca Osmanlı döneminde ailelerin yerli altın yahut gümüş sikkelerin yanında yabancı altınları biriktirme eğilimleri en açık şekilde terekelerden takip edilmektedir. Terekelere yansıyan paralar ve bu paraların değerleri mikro ölçekli bölge çalışmaları kadar daha geniş kapsamlı sancaklar üzerine yapılacak çalışmalar için de önem arz etmektedir. Makro düzeyde farklı sancaklar üzerinde yapılacak incelemeler ile sikkelerin bölgelerdeki yoğunlukları saptanabilir; bölgeler arasında tercih edilen sikke nevindeki değişiklik takip edilip bu durumu etkileyen faktörler açığa çıkarılabilir. Bu çalışmada ise XVIII. yüzyılın ilk yarısında Manastır şeriyye sicillerinde bulunan tereke kayıtları ışığında, bu dönemde Manastır ahalisi tarafından kullanılan altın ve gümüş sikkeler ile bu sikkelere sahip olan kişilerin mal varlıkları incelenmiştir. Bu kapsamda, terekelerde bulunan sikkelerin nevi ve rayiçleri tespit edilmiş; Osmanlı merkezinde belirlenen rayiç değerler ile arasındaki uyum değerlendirilmiştir. Bunun yanında Manastır’da altın ya da gümüş sikke sahibi kişilerin terekeleri incelenerek refah durumları üzerinde değerlendirmeler yapılmıştır. Bu suretle Osmanlı iktisat tarihinin önemli çalışma alanlarından biri olan Osmanlı para tarihi konusuna katkı sağlanması amaçlanmıştır