1980 Öncesi ve Sonrası Türkiye’de Vesayet

Demokratik hayat halkın iradesine dayanmaktadır. Halkın iradesini yansıtan siyasi iktidarın, hukuk devletinin sınırları içinde devleti yönetme yetkisini devletin diğer kurumlarıyla paylaşmaya zorlanması kabul edilemez bir durumdur. Bu çalışmada vesayetçi anlayışın ülkemizdeki etkileri özellikle 1960-1980 ve 1980 sonrası olmak üzere karşılaştırmalı olarak incelenecektir. Öncelikle vesayet kavramına ve Türkiye’de askerî ve bürokratik vesayetin tarihsel köklerine değinilecektir. Daha sonra 1960 Askerî Darbesi sonrasında kurumsallaşan vesayet odaklarının Türkiye siyasetine etkisi yorumlanacaktır. 1980 Darbesi ile anayasal bir kimliğe kavuşan askerî ve bürokratik vesayetin 1980’li ve 1990’lı yıllar boyunca aldığı şekil, 28 Şubat 1997 Darbesi’ne kadar vesayetin muhtelif türlerini siyasette etkin kılmıştır. Karşılaştırmalı tarihsel analizin uygulanacağı bu çalışma, söz konusu vesayet odaklarını açıklama amacı taşımaktadır. Bu bağlamda Tek Parti Dönemi’nde seçilmişler ve atanmışların iş birliğinin varlığının yanı sıra parti-devlet bütünlüğü doğrudan ve olağanlaştırılmış bir vesayeti kurumsallaştırırken, Demokrat Parti iktidarında vesayete mesafe koyulduğu iddia edilecektir. Ne var ki, çok partili Türkiye siyasetinde de sivil, askerî ve bürokratik vesayetin etkisi hiç eksik olmamıştır. Aslen 1961 Anayasası’nın kurduğu sistem, askerî ve bürokratik vesayete yasal bir zemin sunmuştur ve teknokratik vesayet denemesini de içeren bu çok aktörlü yapı diğer vesayet odaklarının Ordu’ya bağlı çalıştığı izlenimi vermiştir. 1980 sonrasında askerî vesayetin tek belirleyici olduğu ve fakat diğer vesayet odaklarının da onun hizmetinde ya da paralelinde söylem ve eylem ürettiği bir form kazanmış ve bu birlikteliğin son örneği 28 Şubat 1997 Darbesi olmuştur. Türkiye siyasetine etki eden vesayet odakları 2000’li yıllarda da var olmaya devam etmiştir. Ne var ki, bu çalışma, 1980 sonrası vesayeti 1997’ye kadar inceleyip 2000’li yılların ayrı bir çalışma konusu yapılmasını önermektedir. Anahtar Kelimeler: Askerî Vesayet, Bürokratik Vesayet, Karşılaştırmalı Siyasi Kurumlar