Türkiye ile Avrupa Birliği Ülkeleri Arasındaki İmalat Sanayi Endüstri İçi Ticaretin Belirleyicileri

Geleneksel dış ticaret teorileri, faktör donatım farklılıklarından ortaya çıkan endüstriler arası dış ticareti açıklamaktadır. Başka bir deyişle, geleneksel dış ticaret teorileri, endüstriler arası ticaretin gelişmişlik düzeyi farklı ülkeler arasında gerçekleştiğini savunmaktadır. Bu bağlamda bu teoriler, gelişmişlik düzeyi aynı olan ülkeler arasındaki dış ticareti açıklamakta yetersiz kalmaktadır. Endüstri içi ticaret kavramı, önceleri gelişmiş ülkelerin arasındaki dış ticareti açıklamak için kullanılmış olup, daha sonra gelişmişlik düzeyleri farklı ülkeler arasındaki dış ticaret için de kullanılmıştır. Bu açıdan değerlendirildiğinde, endüstri içi ticaret kavramı hem iktisat hem de dış ticaret literatüründe önemli yere sahiptir. Türkiye’nin dış ticareti verileri incelendiğinde; dış ticaret ortağı olarak AB (Avrupa Birliği) ve sektör olarak imalat sanayi ön plana çıkmaktadır. Bu çalışmanın temel amacı, 1996-2017 döneminde Türkiye ile AB ülkeleri arasında imalat sanayi endüstri içi ticaretinin ölçülmesi ve belirleyicilerinin analiz edilmesidir. Literatürde endüstri içi ticareti ölçmek için statik, yarı dinamik ve dinamik özellikli birçok endeks yer almaktadır. Bu çalışmada ise, endüstri içi ticaretin seviyesini ölçerken GL (Grubel-Lloyd) endeksinden faydalanılmıştır. Ayrıca endüstri içi ticaretin belirleyicilerinin ortaya konduğu analizlerde GL endeksinin yanı sıra AE (Aquino) endeksi kullanılmıştır. Türkiye ile AB ülkeleri arasındaki imalat sanayi endüstri içi ticaretin belirleyicilerinin ortaya koymak amacıyla SGMM (Sistem Genelleştirilmiş Momentler Metodu) kullanılmıştır. GL endeksine göre, Türkiye’nin İtalya ve İspanya ile olan imalat sanayi dış ticaretinin %40’dan fazlası endüstri içi ticaretten oluşmaktadır. SGMM sonuçlarına göre, hem GL endeksinde hem de AE endeksinde anlamsız çıkan değişkenler, ticaret ortağının ticari açıklığı ve sınır komşuluğudur. SGMM sonuçları, iki ülke arasındaki GSYH (gayri safi yurt içi hasıla) farkı, kişi başı GSYH farkı, ticari açıklık farkı, uzaklık ve ticari dengesizlik arttıkça imalat sanayi endüstri içi ticaretin azaldığını göstermektedir. Ayrıca iki ülke GSYH ortalaması, Türkiye’nin ticaret ortağına ticari açıklığı ve ticari yoğunluğu arttıkça ise imalat sanayi endüstri içi ticaret artmaktadır. Analizde kukla değişken olarak dikkate alınan aynı denizi paylaşmanın endüstri içi ticareti pozitif yönde etkilediği tespit edilmiştir