Czytanie dyfrakcyjne

Artykuł podejmuje próbę przybliżenia ogólnych założeń diffractive reading („czytanie dyfrakcyjne”), podejścia do badań literaturoznawczych, inspirowanego teorią realizmu sprawczego Karen Barad. Koncepcję Barad charakteryzuje inkluzywność i interdyscyplinarność; nie stanowi ona rygorystycznej metody badawczej, a raczej określony sposób postrzegania literatury, jako integralnej części ontologicznej/materialnej struktury rzeczywistości. W tym ujęciu utwór literacki jest nie tyle specyficznie ludzkim i niezależnym dziełem, ile dynamiczną przestrzenią intra-akcji pomiędzy zarówno ludzkimi jak i nie-ludzkimi czynnikami. Artykuł rozważa projekt „czytania dyfrakcyjnego” w kontekście aktualnej zmiany paradygmatu w naukach humanistycznych (Domańska), oraz w odniesieniu do idei distant reading („czytanie na dystans”) Franco Morettiego.The article overviews general principles of diffractive reading, an approach to literary studies inspired by Karen Barad’s agential realism. Barad’s concept is characterized by inclusiveness and interdisciplinarity; it does not represent a rigorous research method, but rather a specific way of viewing literature as an integral part of the ontological/material structure of reality. In this view, a literary work is not so much a work specifically human and independent but a dynamic space of intra-actions both between human and non-human agents. The article considers the diffractive reading project in the context of the current paradigm shift in the humanities (Domańska), and in relation to Franco Moretti’s idea of distant reading