Çocuk-Merkezli Kur’an Meali Yazımı Mümkün mü? The Meaning of the Holy Qurʾān for School Children Adlı Meal Çalışması Özelinde Bir İnceleme

Kur’an’ın doğru anlaşılmasına yönelik çabaların nüzul dönemine uzanan bir tarihi vardır. Aynı kaygıdan hareketle, ilk muhataplarının diliyle nazil olan Kur’an farklı dillere çevrilmiş, günümüzde sadece Türkçe meallerin sayısı üç yüzü aşmıştır. Tüm ayetleri ihtiva eden çocuk-merkezli bir Türkçe Kur’an mealine ise rastlanmamıştır. Yüz yetmiş civarındaki İngilizce meal arasında ise bu amaçla yapılan yalnızca bir çalışma tespit edilmiş ve makalenin merkezine taşınmıştır. Çocukların anlamlandırmada zorlanacakları ve kendileri için elzem olmayan ayetlerin mevcut olduğu ne kadar gerçekse, başta kıssa ve meseller olmak üzere ahlâki ve itikâdî gelişimlerine katkı sağlayacak çok sayıda ayetin bulunduğu da bir o kadar gerçektir. Web siteleri ve sosyal medya gibi iletişim araçlarıyla bilginin her türlüsüne maruz kalan çocukların, ateizm ve deizm başta olmak üzere çeşitli tartışmalar içinde kendilerini buldukları görülmektedir. Bu platformlar, çocukların ayetlerle bağlamından kopartılmış hatta çarpıtılmış bir şekilde karşılaşmasını muhtemel kılmaktadır. Çocukların Kur’an ayetlerinin doğru anlamıyla buluşması yönünde adımlar atılması, tüm zorluklarına rağmen elzem görünmektedir. Makale, Türkiye’de ortaokul seviyesi ve üzerindeki çocuklara tekabül eden bir kesim için kaleme alınan The Meaning of the Holy Qurʾān for School Children adlı meal çalışması merkezinde çocuk-merkezli meal konusunu tartışmaya açmaktadır. Makalenin amacı, meseleyi tefsir ilmiyle sınırlı bir zaviyeden tartışmak ve farklı disiplinlerin dâhil olacağı daha geniş akademik platformalara taşımaktır. Makalede söz konusu meal içerik analizine tabi tutmakta, Türkçe ve İngilizce bazı meallerle mukayeseli analizler yapmaktadır. Çocuk mealinde ayetlerin anlaşılmasına ve çocukların dikkatini çekmeye yardımcı olması hedeflenen pek çok çizim bulunmaktadır. Ayrıca, ilâve izaha muhtaç olduğu düşünülen ayetlerin tercümesine geçmeden önce arka plan bilgisi bölümleri yer almakta, buralarda genel açıklamalar ya da ayetlerin tarihsel arka planı hakkında bilgiler yer almaktadır. İlgili kısımların çocuk mealine bir “meal-tefsir” özelliği kazandırdığı ve ayetlerin anlaşılmasında önemli bir işleve sahip olduğu görülmektedir. Diğer yandan bu kısımların iki problematik husus barındırdığı fark edilmektedir. Bunların ilki, çocukların zihin ve duygu dünyalarında anlamlandırılabilmeleri adına bazı ayetlerin tarihsel bağlamlarının göz ardı edilmesidir. İkincisi ise, ilkinin aksine, tarihsel bağlamları ve nüzul sebeplerine ilişkin yerinde izahların yapıldığı ayetlerin, çocukların dünyasına yeteri kadar taşınamaması ve akıllara gelebilecek muhtemel soruların yanıtlarına yer verilmemesidir. Bu itibarla, ayetlerin hem tarihsel arka planını aydınlatan hem de bugün için çocuklara verebileceği mesajları ve akıllarına gelebilecek muhtemel soruların yanıtlarını içeren çift yönlü bir bağlamı gözetmek, çocuk-merkezli meal için zor ama ideal bir hedef olarak ortaya çıkmaktadır. Mealin dikkat çeken özelliklerinden birisi de bir sayfada yer alan ayetlerin ana temasını öne çıkaran ya da o sayfada en çok vurguyu hak ettiği düşünülen kelimelerin daha farklı ve büyük puntolarla yazılmasıdır. Makale, adı geçen meal çalışmasının bahsi geçen genel özelliklerine ilâveten “müteşabihat ve mecaz”, “cennet-cehennem tasvirleri”, “ahkâm” ve “Kur’an’ın ana kavramları” başlıkları altında çocuk muhatabın zihninde sorular oluşturması daha çok muhtemel bazı ayetlerin tercüme ve izahının analizine odaklanmaktadır. Bu başlıklar altında incelenen bazı ayetlerin tercümelerinin ve arka planlarına dair bilgilerin çocukların ayetleri anlamalarını kolaylaştıracak bir içeriğe sahip olduğu anlaşılmaktadır. Çocukların daha kolay anlaması için arka plan bilgisine muhtaç bazı ayetlerin yalnızca tercüme edilerek bırakılması önemli bir eksiklik olarak dikkat çekmektedir. Bir başka eksiklik, ayetlerin Arapça aslının bulunmamasıdır. Bu husus, çocukların vahiy diline aşinalık kazanmaları bakımından önem arz etmektedir. Analiz neticesinde ileride yapılacak çocuk-merkezli meal çalışmaları için bazı tavsiyelerde bulunmak mümkün görünmektedir. Meal-tefsir formatındaki çalışmalara ilâveten iki alternatif telif türünün daha mümkün olduğu kanaatindeyiz. İlki, Kur’an ayetlerinin anlamlarıyla ilk kez buluşacak çocukların itikadi ve ahlaki gelişimlerine katkı sunacağı düşünülen ayetler seçkisinden müteşekkil “birinci seviye” meal çalışmalarıdır. İkincisi ise, “çocuk-merkezli tematik tefsirler”dir. Bunlar, Kur’an ayetlerinin konularına göre tasnif edilerek açıklanacağı çocuk-merkezli çalışmalar olup, “zor” ayetleri de ajandasına dâhil etmesi gerekmektedir. Bu çalışmaların disiplinler arası bir perspektifle yapılması gerektiği önemli bir tespit olarak ortaya çıkmaktadır. Tefsir, hadis, fıkıh ve kelamın yanı sıra din eğitimi, din sosyolojisi, din psikolojisi, pedagoji ve edebiyat disiplinlerinin dâhil edildiği ve meselenin “içerik”, “üslup” ve “yöntem” bakımından tartışılacağı bir platformun gerekli olduğu düşünülmektedir