EL-İLELU’L-MÜTENAHİYE ÖZELİNDE İBNU’L-CEVZÎ’NİN BAZI METİN TENKİDİ UYGULAMALARI

Fıkıh, tefsir, hadis, coğrafya, tıp, vaaz ve ahlâk gibi çok farklı alanlarda, 380’i aşkın eser telif eden Ebû’lFerec İbnu’l-Cevzî, hicri altıncı asrın en önemli İslâm âlimlerindendir. İbnu’l-Cevzî’nin hadis alanındaki ilmî dirayeti, özellikle Kitabu’l-Mevzûât ve el-İlelu’l-Mütenâhiye fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhiye adlı eserlerinde ön plana çıkmaktadır. İbnu’l-Cevzî, Kitabu’l-Mevzûât’ta uydurma rivayetleri, el-İlelu’l-Mütenâhiye’de ise kendileri ile ihticâc olunmayan çok zayıf, vâhî rivayetleri bir araya getirdiğini belirtmektedir. Müellif, eserlerinde geleneksel usule uyarak öncelikle sened tenkidi yapmış, gerekli gördüğü yerlerde ise metin tenkidinde bulunmuştur. Bu değerlendirmelerinde müteşeddit davranmasından dolayı İslâm âlimleri tarafından zaman zaman tenkid edilmişse de hicri altıncı asırda metin tenkidinde bulunmuş olması onun ilmî cesarete ve dirayete sahip olduğunu göstermektedir. el-İlel’de, rivayetlerin değerlendirilmesinde müellifin uygulamış olduğu bazı metin tenkidi uygulamaları bu makalenin konusunu teşkil etmektedir. Eserin genelinde sened tenkidi ağırlıklı olarak kullanılmışsa da bazı rivayetlerin tahlilinde metin tenkidi de yaptığı tespit edilmiştir. Geleneksel usule uyarak sened tenkidi yapmaksızın metin tenkidi yapmadığı görülmüştür. Geleneksel hadis anlayışının hakim olduğu bir dönemde İbnu’l-Cevzî’nin bazı rivayetleri metin tenkidi süzgecinden geçirmiş olması ehemmiyet arzetmektedi