Toruńskie przewodniki turystyczne w okresie budowy nowej formy podróżopisarskiej

In dem Artikel wird die Frage der ältesten Reiseführer und vergleichbarer Veröffentlichungen, die Thorn und betreffen und mit dem Verlagsmarkt dieser Stadt verbunden sind, behandelt. Die Analyse wurde chronologisch von den Jahren 1846-1903 begrenzt, wo die Untergrenze das Veröffentlichungsdatum der ersten Publikation mit den Eigenschaften eines Reiseführers bildete und die Obergrenze das Veröffentlichungsdatum des ersten Reiseführers, der in Form und Inhalt den an diese literarische Gattung gestellten Anforderungen entsprach. Die formale und inhaltliche Analyse war mit einem Vergleich der Thorner Veröffentlichungen mit einem Modellreiseführer verbunden, was es erlaubte, die Evolution der Thorner Baedeker aufzuzeigen. Der Autor wies nach, dass die Drucke von Julius Wernicke, Wegweiser durch Thorn und seine Umgebungen. […] von 1846 sowie Theodor Körner, Der Führer durch Thorn enthaltend eine historisch-politische Übersicht […] von 1847 – die bisher als die ersten Reiseführer durch Thorn galten, nicht alle erforderlichen Anforderungen erfüllen, um sie als solche zu klassifizieren. Erst die Arbeit von Reinhard Uebrick, Thorn. Illustrierter Führer [...] von 1903 verdient die Bezeichnung des ersten monographischen Reiseführers durch Thorn. Es ist jedoch anzumerken, dass im Blick auf den Umfang bescheidenere Informationen für Reisende schon viel früher ihren Platz gefunden hatten, nämlich in der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts in den geographisch größere Gebiete betreffenden Führern, die von den Verlagshäusern John Murray, Theobald Grieben, Joseph Meyers und Karl Baedeker herausgegeben wurden. Auch sie trugen in gewissem Maße dazu bei, dass sich diese literarische Gattung in Bezug auf die Burg des Kopernikus herauskristallisierte.The article discusses the issue of the oldest tourist guides and similar editions concerning Torun and connected with the publishing market of Torun. The analysis was limited chronologically by the years 1846-1903, where the bottom border was the time of publishing the first book containing some features of a guidebook, and the top border reflects the year of publishing the first guidebook answering all the requirements of this genre in its form and content. The formal and substantive analysis was connected with the comparison of Torun's publications with the model tourist guide, which resulted in showing the evolution of Torun's Baedeker guides. The author proved that the prints of Julius Wernicke, Wegweiser durch Thorn und seine Umgebungen. […] of 1846 and Theodor Körner, Der Führer durch Thorn enthaltend eine historisch-politische Uebersicht [...] of 1847 - hitherto considered Torun's first tourist guides - did not meet all the requirements to be classified as guides. The work of Reinhard Uebrick, Thorn. Illustrierter Fűhrer [...] of 1903 may be called the first monographic guide of Torun. It must be said that less comprehensive information for travelers was included before - in the second half of the 19th century - in guides concerning bigger geographic areas, published by printing houses of John Murray, Theobald Grieben, Joseph Meyers and Karl Baedeker. They also contributed to the formation of this genre in relation to Torun.W artykule poruszono kwestię najstarszych przewodników turystycznych i wydawnictw do nich zbliżonych, dotyczących Torunia i związanych z rynkiem wydawniczym tego miasta. Analiza została chronologicznie ograniczona latami 1846-1903, gdzie dolną granicą była data wydania pierwszej publikacji o cechach przewodnika, a górną rok wydania pierwszego przewodnika, w formie i treści odpowiadającego wymaganiom stawianym przed tym gatunkiem literackim. Analiza formalna i merytoryczna związana była z porównaniem toruńskich publikacji z modelowym przewodnikiem turystycznym, co pozwoliło na ukazanie ewolucji toruńskich baedekerów. Autor wykazał, że druki Julius Wernicke, Wegweiser durch Thorn und seine Umgebungen. […] z 1846 r. oraz Theodor Körner, Der Führer durch Thorn enthaltend eine historisch-politische Uebersicht […] z 1847 r. – uważane dotąd za pierwsze przewodniki turystyczne po Toruniu, w istocie nie spełniają wszystkich wymogów niezbędnych, by tak je zaklasyfikować. Dopiero opracowanie Reinhard Uebrick, Thorn. Illustrierter Fűhrer [...] z 1903 r. może zasłużyć na miano pierwszego monograficznego przewodnika turystycznego po Toruniu. Trzeba jednak nadmienić, że skromniejsze objętościowo informacje dla podróżnych swoje miejsce znajdywały już dużo wcześniej, bo w drugiej połowie XIX w. w przewodnikach dotyczących geograficznie większych obszarów, wydawanych przez oficyny John Murray, Theobald Grieben, Joseph Meyers i Karl Baedeker. Także one w pewnym stopniu przyczyniły się o wykrystalizowania tego gatunku literackiego w odniesieniu do Grodu Kopernika