Fahreddin Râzî'nin İnsan Fiilleri Teorisi

İnsan fiillerini konu alan bu çalışmanın amacı, Fahreddin Râzî’nin insan fiilleri teorisini ortaya çıkarmaktır. Araştırmada, kelam tarihinde insan fiilleri ve ilişkili konulara, değişik ekoller veya mütekellimler tarafından getirilen açıklamalara kısaca yer verilmiş, ardından Râzî’nin fiil teorisi ele alınmıştır. Bu teori, Cebriyye ve Mu‘tezile eleştirisi üzerine kurulu olmakla birlikte, onun Eş’arî’nin teorisinden kısmen uzaklaştığı ve Mâtürîdî teoriye yaklaştığı yerler de vardır. Ancak Râzî’nin felsefi donanımının, insan fiillerinde insanı aşan etkenleri dikkate almasında etkili olduğu söylenebilir. Nitekim illetin malulünü zorunlu kıldığı şeklindeki felsefi nedensellik görüşünün eleştirisinin, onun fiil görüşünde etkili olduğu görülmektedir. Râzî, insanın kudret ve iradesine önem verse de bir işi yapıp yapmamasında tek başına bunların etkili olmadığını düşünmektedir. Râzî’nin temel tezi, “İnsan, muhtar (özgür) görünümlü muztardır (mecbur).” cümlesinde özetlenmektedir. Bu çalışmanın, Müteahhirîn dönemi mütekellimlerinin insan iradesi ve fiilleri meselesine Mu‘tezile, Eş’ariyye ve Mâtürîdiyye’nin geleneksel iddiaları dışında yeni açılımlar getirip getirmediklerini tespit etme açısından önemli olduğu düşünülmektedir