Kapalıçarşı'nın Somut Olmayan Kültürel Mirası Kuyumculuk: Bir Değişim Okuması (Intangible Cultural Heritage and Jewellery of the Grand Bazaar: Analysis of the Change)

Özet Somut olmayan kültürel miras, bilimsel yazına geç girmiş olmasıyla birlikte bütünleşik kentsel koruma bağlamında önemli bir kavramdır ve kültürel miras yapılarıyla kurduğu ilişki bakımından en somut haliyle çarşı mekânlarında görülebilmektedir. Nitekim, İstanbul Kapalıçarşı, bu konuda önemli bir bağlam sunmaktadır. Kapalıçarşı’nın somut olmayan kültürel mirasa konu ve kültürel kimliğini yansıtan kuyumculuk zanaatı, Çarşı’nın ortaya çıkışından bu yana beş yüzyılı aşan süreçte günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Hızla değişen kent dinamikleriyle birlikte, geleneksel çarşı ile üretim ve somut olmayan kültürel miras ile tarihi yapılar arasındaki ilişki de değişmektedir. Bu bağlamda, çalışmada; mekân ve işlevin birbirinden ayrı ele alınmaması gerekliliğinden yola çıkılarak; bütünleşik koruma ekseninde somut olmayan kültürel mirasa ilişkin kavramsal bir çerçeve sunulmuş ve Kapalıçarşı, tarihsel arka planıyla incelenerek sahip olduğu kültürel miras değerleri ile zanaat geleneğinin mekânla ilişkisi değişim bağlamında irdelenmiştir. Bu amaçla, yerinde tespitler ile zanaatkârlar ve kuyumcularla derinlemesine ve yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Kapalıçarşı ve hanlar odaklı gelişen kuyumculuk zanaatı, Kapalıçarşı’ya alternatif olarak tasarlanan Kuyumcukent’in inşa edilmesi ile yeni bir mekâna sıçramıştır. Yeni bir küme olarak tanımlanabilecek olan bu yeni mekân, kuyumculuk sektörünün “yeni çarşısı” olmayı hedeflemiştir. Bir diğer yeni kümelenme mekânı olan Nuruosmaniye, Kapalıçarşı’dan uzaklaşmak istemeyen, Tarihi Yarımada içinde kalarak, Çarşı ile bağlarını devam ettirmek isteyen zanaatkârın tercihi olmuştur. Tüm bu yeni kümelenmeler, süreklilik, bilgi aktarımı, ekonomik ve kültürel dinamikler bağlamında değerlendirildiğinde; bütünün birer parçasını oluşturduğu, sektörün kendi içerisinde çok güçlü bağlara sahip olduğu ve bütünlüğünü koruduğu, Kapalıçarşı’nın ise bir “ekol” olarak bu bütünün başlangıcı ve belirleyicisi olduğu görülmektedir. Bu çalışmada; Kapalıçarşı ve kuyumculuk zanaatının, arka planında kendisini yaşatan bağlamlar ve insanlarla birlikte geçirdiği değişim analiz edilerek, bütünleşik koruma yaklaşımı çerçevesinde zanaat ve mekân arasındaki ilişkinin korunmasına yönelik ilkeler ortaya konmuştur. Abstract Intangible cultural heritage is a significant notion in the context of integrated urban conservation even though its recognition in the academic literature occurred belatedly and it can be seen in bazaar areas in its most concrete version in terms of its relationship with cultural heritage structures. Indeed, Istanbul Grand Bazaar presents a noteworthy context for this subject. As the subject of intangible cultural heritage and reflecting the cultural identity of Grand Bazaar, the jewellery craft has been existed since the foundation of bazaar for more than five centuries until today. The relationships between both the traditional bazaar and production, and intangible cultural heritage and historic structures changes with the rapidly changing urban dynamics. In this context, this study sets the start point as the necessity of addressing separately to the space and the function; a conceptual framework is presented regarding intangible cultural heritage in line with the integrated urban conservation and Grand Bazaar is analysed regarding the relationship between the space and its cultural assets and crafts tradition within the context of change through its historical background. For this reason, on-site observations and diagnosis, and structured and in-depth interviews with jewellery artisans was conducted. The jewellery craft boomed with Grand Bazaar and Khans, moved to a new place called Kuyumcukent after its construction which was designed as an alternative to Grand Bazaar. This new place aimed to be the new bazaar of the jewellery sector. Another cluster named Nuruosmaniye became the new location of jewellery artisans who want to stay closer to Grand Bazaar and keep their network by staying in the Historic Peninsula. Assessing of all these new clusters regarding continuity, information transfer, economic and cultural dynamics, they form a part of the whole, the sector within itself has robust connections and protects its unity, while the Grand Bazaar is the inception and identifier of this unity as an “Ecole”. In this research, the principles for conservation of the relationship between the place and craft within the integrated conservation approach by analysing the change in Grand Bazaar and jewellery craft together with the people and contexts sustained themselves in its background