Kemalpaşazâde'nin İsbât-ı Vâcib Yorumu ve Katkısı

Bu çalışmada, Osmanlı Şeyhülislâmı ve müderrisi olan Kemalpaşazâde’nin (ö. 940/1534) Şerhu Risâleti isbâti’l-vâcib adlı eserinden hareketle isbât-ı vacip yorumu ve probleme katkısı ele alınmaktadır. Düşünürün bu şerhi, Celâleddîn ed-Devvânî’nin (ö. 908/1502) Risâletü İsbâti’l-vâcibi’l-kadîme adlı eserinin ilk bölümünün ilk kısmını kapsamaktadır. Kemalpaşazâde, mezkûr şerhin yanı sıra Tehâfüt Hâşiyesi, Risâle fî İsbâti’l-vâcib gibi eserlerinde de isbât-ı vacip problemini incelemektedir. O, Şerhu Risâleti isbâti’l-vâcib adlı eserinde isbât-ı vacip problemini varlık (vücûd) ve var olan (mevcûd) kavramları çerçevesinde devr ve teselsülün iptali yoluyla tartışmıştır. Risâle fî İsbâti’l-vâcib adlı eserini ise Allah’ın varlığının ispatı probleminin yanı sıra O’nun zâtı ve sıfatlarının tartışılmasına hasretmiştir. Kemalpaşazâde’ye göre var olan, vâcib (zorunlu), mümteni (imkânsız) ve mümkin (mümkün) şeklinde üç keyfiyetten biri ile nitelenir. Bu kavramlar, bedihî olarak bilinir ve herhangi bir tanım yapılmaz. Kemalpaşazâde, İbn Sînâ (ö. 428/1037) ve Seyyid Şerif Cürcânî’ye (ö. 816/1413) sık sık atıfta bulunarak, Zorunlu Varlık’ı, varlığı zorunlu, yokluğu imkânsız; mümkün varlığı da varlık ve yokluğa eşit mesafede olan şeklinde tanımlar. O, Zorunlu Varlık için kadîm ve vücûb kavramlarını kullanarak, O’nun varlık yetkinliğinin zirvesinde olduğunu belirtir. Âlem için de hudûs ve imkân kavramlarını kullanmış, onun özü bakımından mümkün ve eksik olduğuna işaret etmiştir. Şerhu Risâleti isbâti’l-vâcib adlı eserinde çeşitli burhan yöntemlerini ele alan Kemalpaşazâde, mümkün varlıkların mahiyeti bakımından sebepsiz olarak var olmadığını ve dolayısıyla zâtı bakımından bütün yetkinliklere sahip ve sebepsiz olan Zorunlu Varlık sebebiyle var olduklarını ifade etmiştir