İhvân-ı Safâ Felsefesinde Adalet Kavramı

Bu makalenin amacı İhvân-ı Safâ’nın adalet anlayışını farklı zaviyeleri ile ortaya koymaktır. İhvân risalelerinde adaleti üç temel anlamda kullanır. Birinci olarak; adalet, davranışlarda iki aşırı uç arasında ortayı bulma, ortada olma durumudur. İkincisi; varlıklar arasında düzen, denge, uyum ve oran ilişkisidir. Üçüncü olarak; İlahî yasa ve kanun anlamında kullanır. Her üç anlamda da adaletle amaçlanan, iyiye ulaşmaktır. İyiye ulaşma yolunda tabiat, seçim yapma iradesi, akıl ve din birbirini tamamlar. İdeal toplumda bu dört unsur arasındaki düzeni, erdemli yönetici ve yasalar sağlar. Toplum düzenine yön veren yasalar ise ya vaz’î ya da aklîdir. Vaz’î yasaların kaynağı ilahîdir. Temel ilke ve kuralları inşa eder. Buna karşın insan ilişkileri sınırsızdır, mekân ve zamana göre değişir. Tikel olaylarda akıl ilkeleri devreye girer. Gerek menfaatlerin adil dağıtımında gerekse adil cezalandırmada aklın tabi olacağı birtakım ölçüt ve oranlar söz konusudur. Bu ölçüt ve oranlarla mutedil olana ulaşmak amaçlanır. İhvan-ı safa siteminde ortada olmak o kadar merkezidir ki bu düşüncenin etkilerini ahlak, siyaset, din görüşünde hatta iklim (coğrafya) anlayışında görmek mümkündür