Hicri Beşinci Asır Mu'tezile ve Hanefî Fıkıh Usûlü Literatüründe İcmâ Teorisi

Bu çalışma, hicri beşinci asırda Mu‘tezilî ve Hanefî fıkıh usulü eserlerinde detaylı olarak açıklanan icmâ teorisini mukayeseli olarak değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla Mu‘tezile’den Kâdî Abdülcebbâr’ın (ö. 415/1025) el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl eserinin eş-Şer‘iyyât bölümü ve Ebu’l-Hüseyin el-Basrî’nin (ö. 436/1044) el-Muʻtemed adlı eserleri incelenmiştir. Dönemin Hanefî usûl eserlerinden Debûsî’nin (ö. 430/1039) Takvîmu’l-edille’si, Pezdevî’nin (ö. 482/1089) Kenzü’l-vusûl ilâ maʿrifeti’l-usûl’ü ile Serahsî’nin (ö. 483/1090 [?]) el-Usûl’ü icmâ konusu özelinde mukayese edilmiştir. Hicri beşinci asra ait bu eserlerin müelliflerinin mensup oldukları mezheplerin usûl anlayışlarının icmâ teorisine yansımaları bu çalışmada değerlendirilmiştir. Araştırmanın hicri beşinci asır Mu‘tezilî ve Hanefî usûl eserleriyle sınırlandırılması, her iki ekolün birbirlerini etkilemiş olmaları ihtimali nedeniyledir. Bu eserlerdeki görüşler çalışmamızda hem mezhep içi hem de karşılıklı olarak beyan edilmiştir. Bir diğer husus, her iki mezhebin hicri beşinci asırda belirttikleri kanaatlerin hem kendilerinden önceki dönemlerden taşıdıkları izlere hem de kendilerinden sonra telif edilen usûl eserlerindeki istikrar bulmuş görüşlere yansımalarına/etkilerine yer yer işaret edilmiş olmasıdır. Neticede ilgili dönemin icmâ anlayışı ve onun alt başlıklarındaki mezheplerin ittifak ve ihtilafları araştırmacılara sunulmuştur