BİR HALK SUFİ GRUBU OLARAK ÇELEBİLER (The Chelebis as a public sufi group)

Kendilerinin Karaman soyundan geldiklerinde ısrar eden Azerbaycan Çelebileri Çarlık Rusyası ve Sovyetler Birliği’nde 200 yıldan fazla zaman diliminde tarikata dayalı bir kabile yapılanmasını az veya çok derecede koruyabilmişlerdir. Ancak bu süre zarfında kabile-tarikat özelliklerini korumak adına hem Rus yönetimi hem de komünist rejimle mücadele etmek zorunda kalmışlardır. Aktif mücadele ettikleri gibi gizli faaliyete de geçmiş, ba-ğımsızlıktan sonra Karabağ savaşı sonucunda göçmen durumuna düşmüş ve Azerbaycan’ın çeşitli bölgelerine özellikle Bakü, Sumgayıt gibi şehirlere dağılmışlardır. Bu da onların sufi uygulamalarına, geleneksel yaşamlarına, irşad sistemlerine belli ölçüde tesir göster-miştir. Çelebiler her ne kadar kendilerini İmam evlatları seyitlerle aynı tutsalar da, kendi-lerine bazen biz Aleviyiz deseler de bugün Sünni meyilli bir toplumdur. Buna rağmen Çelebiler, Hz. Ali’yi aşırı şekilde sevmekte ve Muharrem taziyesini matem ayı, Aşura’yı büyük trajedi olarak her yıl anmaktadırlar. Sovyetleşmeden önce Rus politikasının mez-hep çatışmasının önünü almak için Şiî ve Sünnî çevreler arasında barış ve yakınlaşmayı sağlamak amacıyla kelime-i şehadeti “Eşhedü en la ilahe illallah, eşhedü enne Muhamme-den Resululullah, eşhedü enne emirel-muminine Aliyen Veliyullah” şeklinde okumuşlar-dır. Çarlık Rusyası ve Sovyetler döneminde işgale karşı milli mücadele hareketine önder-lik etmiş, takipler ve sürgünler, kurşuna dizilmeler sonucunda tüm girişimleri sert bir biçimde önlenmiştir. Bu yazıda Çelebilerin Hacı Bektaş soyundan olabilme olasılığı, Azerbaycan ve Gürcistan’da yayılmaları, işgale ve asimilasyon siyasetine karşı ayaklanma-ları, kutsal ziyaret yerleri, eski Türk şamanist uygulamalarını korumaları, halk sufi tarikat yapıları ve inançları üzerinde durulmuştur