Baskedbol o'yinidagi harakat texnikasi haqida tushuncha

Harakat texnikasi morfofiinksional biomexanink va aerodinamik qonuniyatlar asosida ijro etiladi. Harakat texnikasining morfofunksional asosi - bu muayyan tana uzunligi, vazn va qaddi- qomatga ega sportchining (basketbolchining) aniq maqsadga qaratilgan harakat koordinasiyasini markaziy nerv tizimsi va analizatorlar tomonidan boshqarilishini angalatadi. Texnikaning biomexanik asosi - bu harakatni bajarishda tana va tana qismlarining og‘irlik markazlarini o‘zaro muvofiqlashgan holda shu harakat aniqligini ta’minlashga qaratildi. Texnikaning aerodinamik asosi - bu muayyan maqsadga qaratilgan harakatni bajarishda tana va tana qismlarini faol bukilibyozilib inersion kuchni yaratish va undan foydalanishini anglatadi. Sport amaliyotida “model” (yoki etalon) texnika, ratsional (maqbul) texnika va indiviudal (shaxsiy) texnika tushunchalari mavjud bo‘lib, ular quyidagilami anglatadi: - “model” texnika – bu muayyan harakat (usul) texnikasiga o‘rgatishda ayni kunda eng samarali na’munaviy (andoza, model) texnikaga mo‘ljal qilish zarurligini anglatadi (lekin undan nusxa ko‘chirish tavsiya etilmaydi); - ratsional texnika - bu ko‘pchilik uchun maqbul boTgan, aksariyat sportchilar tomonidan o‘zlashtirilgan texnika (o‘rgatishda undan asosiy namuna sifatida foydalaniladi); - indiviudal texnika - bu har bir sportchini (basketbolchini) o‘zining shaxsiy harakat qobiliyatlariga (imkoniyatlariga) qarab “model” va “ratsional” texnika nusxasi doirasida o‘zlashtiradigan indiviudal texnikani anglatadi. Sport texnikasiga o‘rgatish amaliyotida shug‘ullanuvchilarga indiviudal texnikani erkin o‘zlashtirish vaziyati tug‘diriladi. Bunday yondashuv bola organizmida chuqur joylashgan nasliy harakat qobiliyatlarini “ochilishiga” olib keladi, yangi harakat usullarini ixtiro qilinishiga imkon yaratiladi. O’yin texnikasining tasnifi “Texnika” atamasi sport amaliyotida harakat ko'nikmalari, ulami ijro etish usullari ichki (funksional organlar) va tashqi (qo‘l, oyoq, tana, ko‘z va h.k) ijrochi organlarning muayyan maqsad sari o‘zaro muvofiqlashgan (koordinasiya) tartibda bajariladigan harakat mazmunini anglatadi. Afsonaviy Pit Nevel ta’kidlagan ediki: « 0 ‘yin jarayonida basketbolchi to‘pni qo'lida o‘yin vaqtining 10% atrofida ushlab turadi, biroq o‘yin vaqtining 100% ichida basketbolchi oyoqlarda ishlaydi». Demak, har qanday darajada ishlayotgan murabbiyning bevosita vazifasi basketbolchi oyoqlari ishlashini rivojlantirishga yo‘naltirilgan mashqlardan foydalanishdan iborat. Boz ustiga, murabbiy har doim shuni yodda tutishi kerakki, u o‘yinchilariga bajarish uchun berayotgan har bir hujum va himoyalanish mashqlari, birinchi qavatda, oyoqlami ishini takomillashtirishga mo‘ljallangan mashqlardir. Ushbu bobda hujumda basketbolchi oyoqlari ishlashining uchta tomoni ко‘rib chiqiladi: sakrab turib to‘xtash, burilishlar, bo‘sh joyga tez chiqish yoki harakat suratini o‘zgartirish, harakat yo‘nalishini o‘zgartirishi. Basketbol ko‘plab о‘yin harakatlari (yurish, yugurish, burilish, aylanish, sakrash, to‘xtash, egilish, yozilish va h). 0 ‘yin ko‘nikmalari (to‘p urib harakatlanish, to‘p uzatish, uni ilish, savatga tashlash) va ulami ijro etish usullaridan iboratdir. Ana shu harakatlar, ko‘nikmalar va usullar texnikasi qanchalik mukammal, san’at darajasida shakllangan bo‘lsa, o‘yinning pirovard samaradorligi shunchalik yuksak boiadi. Sakrab turib to‘xtatishni bajarish uchun o‘yinchi yugurishidan so‘ng qisqa sakrashni bajaradi, keyin bir vaqtning o‘zida ikkala oyoqda yerga tushadi. 0 ‘yinchi sakrab turib to‘xtashni bajarayotgan paytda uning oyoqlari yelka kengligida turishi, tizzalar bukilgan, dumba pastroqda turishi bosh ko‘tarilgan va qorin bilan vertikal chiziqda turishi, qo‘llar bosh darajasigacha ko‘tarilishi, qo‘l barmoqlari keng ochilgan bo‘lishi kerak. Yaxshi bajarilgan sakrab turib to‘xtash o‘yinchiga muvozanatni saqlab qolishga va ikkala oyoqda burilish uchun qadam tashlashga imkon beradi. Burilishlarning ikki xil turi mavjud - oldinga va orqaga burilish. Sakrab to‘pni to‘xtashni bajarish uchun o‘yinchi yugurishidan so‘ng qisqa sakrashni bajaradi, keyin bir vaqtning o‘zida ikkala oyoqda yerga tushadi. Burilishlarning ikki xil turi mavjud oldinga burilish va orqaga burilish. Oldinga burilishni bajarish uchun o‘yinchi to‘p tomonga qadam tashlaydi, boshqa oyog‘idan esa tayanch sifatida foydalanadi. Hujumchi tajavuzkor usulda burilishlami bajaradi, bunda to‘pni imkoni boricha tanasiga yaqinroq ushlaydi. Ortiqcha burilishni bajarish o‘yinchini tayanch oyoqda orqaga o‘girilishga majbur qiladi (boshqacha aytganda o‘ng qo‘l tirsagi chap tashqi oyoqqa nisbatan orqaga harakatlanadi). Ikkala burilishlami oldinga orqaga bajarishadi. 0 ‘yinchi past tik turishi holatini saqlab qolishi, qo‘llar tirsaklarini kengroq ushlab turishi, oyoqlami esa yelka kengligida ochib turishi zarur. Bu to‘pni berkitib turishga va qo‘lni muvozanatlashgan holatda burilishga imkon beradi3. 0 ‘yin texnikasi tasnifiy tuzilishi jihatidan hujum va himoya texnikasiga bo‘linadi. Ulaming bo‘limlari, guruhlari va usullari quyidagi tasnifiy andozada aks ettirilgan (3-andoza). Andozadan ko‘rinib turibdiki, o‘yin faoliyati mohiyati va yo‘nalish jihatidan hujum va himoya texnikasi bo‘limlaridan iboratdir. Ular o ‘z navbatida harakat guruhlari, harakat usullari harakat shakllaridan tarkib topgan. Har bir holat usullari turlari va shakllari o‘yin vaziyati jamoadoshlar va raqiblaming joylashishi ulaming harakat texnikasi, hamda to‘pning uchish texnikasi yo‘nalishiga qarab turli mazmunda yoki turli variantlarda ijro etiladi