Mentalno zdravlje i dostojanstven rad - izazovi pravne zaštite

Koncept dostojanstvenog rada, promovisan u okvirima Međunarodne organizacije rada, posebno u okolnostima postpandemijskog perioda izgradnje otpornijeg društvenog i pratećeg pravnog sistema, kao i započete tranzicije liberalno orijentisanog ekonomsko-socijalnog sistema ka modelu održivog razvoja, posebno se naglašava, kako u okvirima kreiranja i vođenja javnih politika, tako i u teoriji, zakonodavstvu i pravnoj praksi. Ovo, naročito, vredi vezano za delotvorno ostvarivanje prava na zdravlje i bezbednost na radu u domenu zaštite od psihosocijalnih rizika sa fokusom na pitanja mentalnog zdravlja. Naime, psihosocijalni rizici po mentalno zdravlje rad- no angažovanih lica, u opštem smislu, najčešće se klasifikuju kao oni koji se tiču sadržine radnih obaveza, zatim organizacije radnog vremena, s tim da se sve češće izdvajaju i rizici povezani sa karakteristikama određenog radnog mesta, kao i oni koji se odnose na mogućnost ostvarivanja prava na napredovanje, usavršavanje na radu i razvoj karijere. S tim u vezi Svetska zdravstvena organizacija i Međunarodna organizacija rada zajednički su donele dokument javnopolitičkog karaktera pod nazivom Mentalno zdravlje na radu (2022) kojim adresiraju pitanja prevencije, promovisanja, kao i uspostavljanja javnopolitičkog okvira za definisanje mera podrške zaštite mentalnog zdravlja na mestima rada. U radu se – primenom pravnoteorijskog metoda u kontekstu utvrđivanja mehanizama za redefinisanje tradicionalnih radnopravnih instituta zaštite zdravlja i bezbednosti na radu, kao i zaštite prava na ograničeno radno vreme – kritički sagledava njihov odnos, u smislu korelacije i međusobne povezanosti sa savremenim radnopravnim institutima, odnosno zaštitom od diskriminacije po osnovu zdravstvenih karakteristika u oblasti rada i zapošlja- vanja, kao i zaštitom prava na ravnotežu između profesionalnog i privatnog života pojedinca. Na osnovu utvrđene međuzavisnosti ostvarivanja osnovnih radnosocijalnih prava, a u okvirima koncepta dostojanstvenog rada, cilj je ukazivanje na neophodnost identifikovanja preventivnih mehanizama, kao i mehanizama zaštite mentalnog zdravlja i njihovog uključivanja u koncept zaštite zdravlja, u opštem smislu, kao i zaštite zdravlja i bezbednosti na radu. Ovde se, posebno, naglašava važnost mera poslodavca u smislu organizacije procesa rada, naročito u kontekstu pojave novih formi rada, kao i njihovog potencijalnog uticaja na zdravlje radno angažovanih lica, sa fokusom na psi- hosocijalne rizike i oblast mentalnog zdravlja. Na primeru rešenja francuskog prava, u radu se ukazuje na značaj sagledavanja koncepta dostojanstvenog rada, ali i koncepta zaštite zdravlja izdrugačije perspektive, uz isticanje važnosti holističkog definisanja normativnog okvira, gde bi pravni instrumenti trebalo da predstavljaju primarne mehanizme za prevenciju psihosocijalnih rizika i uopšte zaštitu mentalnog zdravlja na mestima rada, sve sa ciljem preveniranja degradacije uslova rada. Pravnoneobavezujući instrumenti tzv. mekog prava, poput planova, odnosno programa promocije zdravlja koji, obično, predstavljaju sredstva upravljačke prakse poslodavca, mogu biti definisani kao dodatni, odnosno prateći mehanizmi, prvenstveno prevencije povreda mentalnog zdravlja i sveukupne socijalne dobrobiti radno angažovanih lica, s tim da ne smeju biti i jedini