Edward Stachura – donner un sens

Edward Stachura – nadać znaczenie Obie powieści Edwarda Stachury (1937-1979), Cała jaskrawość (1969) i Siekierezada albo ńma leśnych ludzi (1971) tworzą dyptyk, którego dwaj bohaterowie, każdy z nich obdarzony własnym sobowtórem, są w istocie jedną i tą samą osobą przeżywającą przygodę, która jest czymś pośrednim między poszukiwaniem, a tułaczką. Szczególny status narratora wyrażony poprzez «ja, to ten inny» («je est un autre»), świadczy o zawikłanej sytuacji ontologicznej bohatera. Tym bardziej, że fabuła rozgrywa się w czasie teraźniejszym nieokreślonym, pozbawionym punktu odniesienia, stworzonym z niezliczonych powrotów tego samego. Tym bardziej, że bohater zachowuje dystans wobec innych, obojętnych lub wrogich. Wbrew tym przeszkodom, albo właśnie dzięki nim, narracja obu powieści będzie towarzyszyć wędrówkom bohatera, by nadać sens jego tułaczce, jego istnieniu. Natura (wieś, las) tworzy ramy tej wyprawy. Na udrękę nicości bohater odpowiada satysfakcjami fizycznymi, natychmiastowymi. Dobre samopoczucie teraz, to zwycięstwo nad przyszłością, nieznanym, niezdefiniowanym. Jednakże emanuje z tych powieści prawdziwa radość: pochwała zmysłowej intensywności każdej chwili, przyjemności odpoczynku, ciepła, dobrego pożywienia. Ponadto, bohater jest zwrócony ku absolutowi: «Gałązka jabłoni», imię kobiety kochanej, czczonej, bardziej idealnej niż realnej, która jest raczej wyobrażeniem niż osobą. W ten właśnie sposób bohater rozprasza cienie, mgłę, która go otacza i która jest metaforą unicestwienia w szaleństwie, w śmierci. Cała jaskrawość zamyka się zwycięstwem bohatera nad śmiercią, symbolicznym pogrzebem zgotowanym śmierci, który jednocześnie jest kpiną i błagalnym rytuałem. Natomiast Siekierezada, w której obecność śmierci jest bardziej obsesyjna i bardziej przytłaczająca, utwierdza klęskę bohatera. W ostatniej scenie pozostawiamy go losowi nieuchronnie tragicznemu. Absolut zniknął, sens się rozmył, podobnie jak byt, a bohater jest niczym innym, jak «kłębkiem człowieczym» przeznaczonym unicestwieniu. Powieści Stachury, niezależnie od tego, jakie budzą echa autobiograficzne, są jak wszystkie powieści, historią życia i śmierci. Ich przejmujący czar bierze się bez wątpienia z przedstawionej w nich intensywności życia oraz z absolutnego i definitywnego smutku śmierci, ale również z próżnych wysiłków bohatera, aby temu losowi umknąć. Jak w tragedii, wszystko jest z góry rozegrane.Gautier Brigitte. Edward Stachura – donner un sens. In: Revue des études slaves, tome 63, fascicule 2, 1991. Contre une vérité exclusive : littérature polonaise 1939 à 1989, sous la direction de Hélène Włodarczyk. pp. 489-503