Diepenheim uitgediept:Heerlijkheid en horigheid in Oost-Nederland (en Westfalen)

Het proefschrift bestudeert, vanuit een vraagstelling naar aard en ontstaan van allodiale middeleeuwse heerlijkheden in het algemeen, de casus Diepenheim vanwege zijn vroeg inzettend bronnenmateriaal. Het welbekende 'Güterverzeichniss Graf Heinrichs von Dale (1188)’ krijgt een nieuwe en diepere analyse vanuit een tot dusver schromelijk miskend en nauw verwant document, de leenrol van de graven van Dale-Diepenheim (1216/17-c. 1320). De aanmerkelijke verdieping van de kennis over de heerlijkheid Diepenheim die daardoor ontstaat, wordt ingepast in een model dat het ontstaan van zulke heerlijkheden zoekt in vroeg-middeleeuwse 'wereldlijke allodiale immuniteiten' met de daarop levende horigen als binnenkern en een buitenmantel van naderhand in leen of in (deel )voogdij van derden verkregen hoogheidsrechten elders. Opmerkelijk is de continuïteit die beide documenten via de Diepenheimse domeinrekeningen vanaf 1537 en de kadastrale opmeting 1811-1832 opleveren met de hedendaagse toestand: tal van erven die in de twee middeleeuwse documenten worden aangeduid bestaan nog steeds, uiteraard in hun tegenwoordige gedaante. Dat strekt veel verder dan enkel Diepenheim, want het Daals-Diepenheimse patrimonium lag verspreid van de Bommelerwaard tot aan Preussisch Oldendorf en van Goldenstedt bij Vechta tot Castrop-Rauxel bij Dortmund (D). Het onderzoek roert aan de ‘koningsvrijen’ van de Frankische bezettingsgarnizoenen (praesidia Francorum) in het Nederlandse rivierengebied en bespreekt objecten daar en in onder meer Heumen, Gennep, Rheden, Voorst, Deventer, Zwolle en de meeste kerspelen in de Graafschap, Gelderse Achterhoek en Twente, in Duitsland onder meer Olfen, Selm, Datteln, Ottmarsbocholt, Coesfeld, Heessen, Langenberg, Münster, Ankum en omgeving, Lohe (Bakum), Borken, Nottuln, Havixbeck, Epe, Darup, Xanten, Bentheim, Steinfurt en Cappenberg.The present thesis aims to shed some light on the origins and development of medieval allodial seigniories as such by researching the case of Diepenheim in the Netherlands, which recommends itself for its relatively early sources. The well-known ‘estate register of count Henry of Dale (1188)’ receives a new and far more penetrating analysis by juxtaposition with an up to now disregarded document, the feudal roll of the counts of Dale-Diepenheim. This enquiry results in a better understanding of this particular seigniory, allowing to propose a model for explaining the origins of this type of socio-political contructions by distinguishing the ‘secular allodial immunity’ with its serfs as early medieval nucleus around which an outer cloak of public power in feudal holding or acquired as (under-)advocacy over church estates was gradually acquired. Surprisingly, a fair share of the agrarian exploitations of the medieval documents can be identified with nowadays still existing occupations, agrarian or other. This applies way beyond Diepenheim, owing to the fact that the Diepenheim patrimony was scattered over the eastern part of the Netherlands and a major part of West-falia. The geographic scope of the documents and by consequence the thesis reaches out from the Bommelerwaard in the Netherlands to Preussisch Oldendorf in Germany and from Goldenstedt to Castrop-Rauxel in Germany and covers a wide range of places, partly spec-fied in the Dutch summary and the remainder to be found in the thesis and its sources