Oude sporen in een nieuwe eeuw; de uitdaging na Belvedere

In dit essay brengen de hoogleraren van het Netwerk Erfgoed & Ruimtevoor het eerst de erfenis van het stimuleringsprogramma Belvedere (1999-2009) in kaart. De volgende vragen worden behandeld: Wat heeft het programma betekend voor zowel de erfgoedsector als de betrokken plannende en ontwerpende disciplines? Maar ook: hoe kan de erfgoedsector zich actief blijven verbinden met maatschappelijke opgaven binnen de huidige, sterk veranderende omstandigheden van een terugtredende (rijks)overheid, een omslag in ruimtelijke ontwikkeling (van groei naar krimp) en de economische crisis? Samenvatting: Evenals in veel andere Europese landen nam in Nederland in de jaren negentig van de twintigste eeuw de belangstelling voor de rol van geschiedenis bij de vormgeving van de leefruimte sterk toe. Waar in de meeste Europese landen initiatieven voor de integratie van erfgoed in ruimtelijke plannen en projecten vooral op lokaal of regionaal niveau vorm kregen, nam in Nederland de nationale overheid het initiatief. In de vorm van het stimulerings- en innovatieprogramma Belvedere (1999-2009) ging de rijksoverheid de inzet van erfgoed bij ruimtelijke transformaties actief stimuleren. De gedachte hierachter was, dat het erfgoed van de leefomgeving kwaliteit en betekenis zou kunnen toevoegen aan ruimtelijke ontwikkelingen. Het Belvedere-programma is intussen afgerond. In dit essay wordt een poging ondernomen om de erfenis van het programma in kaart te brengen. Wat heeft het programma betekend voor zowel de erfgoedsector als de betrokken plannende en ontwerpende disciplines? Wij betogen dat Belvedere vaste voet aan de grond heeft gekregen in de ruimtelijke praktijk, in nieuw beleid, in de missie en visie van organisaties, in voorbeeldprojecten en in het universitair onderwijs. Tegelijkertijd staat de erfgoedsector vandaag voor compleet nieuwe uitdagingen als gevolg van een terugtredende (rijks)overheid, een omslag in de ruimtelijke ordening (van groei naar krimp) en een crisis in vastgoed- en gebiedsontwikkeling. Pas wanneer de erfgoedsector zich ook onder deze veranderende omstandigheden actief weet te verbinden met maat-schappelijke opgaven en actoren, zal het Belvedere-programma onzes inziens echt een succes mogen worden genoem