De Helaasheid der Kringen: naar een beter begrip en nieuwe praktijk van vrij onderzoek

“Waar blíjven ze?” Misnoegd dat hij nergens een nieuwe lichting van denkend jong volk zag opduiken, richtte Hugo Camps zijn open vraag aan De Morgen-lezend Vlaanderen. Steek je licht eens op aan de universiteit, zou je denken. Maar wie op deze beredeneerde gok ingaat en in het studentenleven neust naar broeihaarden van bevlogenheid en diepe gedachten, stoot al snel op twee pijnpunten. Enerzijds verschraalt het oorspronkelijke universitaire motief onder studenten, in één woord de leerlust: de begeestering en het doorzettingsvermogen om grondige inzichten te verwerven; anderzijds verschrompelt ook het oorspronkelijke universitaire objectief, namelijk de persoonlijke groei tot homo universalis: iemand te worden met - naast een eigen specialisme - een robuust basisinzicht in alle kennisvelden, van psychologie tot kosmologie. Unisono met Camps stijgen zowel uit restauratieve als progressieve kringen geregeld klaagzangen op, variërend op dit thema van teloorgang. Ook ik beween dit verval en zal me straks vastbijten in enkele hardnekkige misverstanden omtrent het vrijdenkersbeginsel ‘Vrij Onderzoek’, op zoek naar het mauvaise foi van wat ooit ‘vrijzinnigheid’ werd gedoopt. Maar dat slechts om daarna een ontwerp van oplossing voor te leggen. Een ‘Honours Programme’: een aanvullende traject waarin gefascineerde, capabele studenten hun gedeelde verlangen tot universele vorming kunnen waarmaken. De creatie hiervan is een gedroomd scenario voor de (min of meer Vrije) Universiteiten ’s lands om hun verwaterde Verlichtingsidealen in een praktijk om te smeden die opnieuw het verschil maakt. Hoewel minister van onderwijs Pascal Smet bij dergelijke programma’s (terechte) reserves koestert, ligt hierin een uitgelezen kans om de sprong te maken van 20e-eeuws socialisme naar 21e-eeuwse sociaaldemocratie