Palenie papierosów wśród młodzieży w wieku 17–18 lat – skala zjawiska i jego związek z czynnikami socjodemograficznymi, rodzinnymi, uprawianiem sportu i postępami w nauce

Introduction Though adolescence is recognised as a critical period for smoking prevention, there is a lack of research focused on this issue in Kosovo. The aim of this study has been to examine the gender-specific factors of influence (predictors) for smoking among adolescents in Pristina, Kosovo. Material and Methods The study sample comprised 1002 adolescents at the age of 17–18 (366 boys, 636 girls), all of whom were in the school’s 12th grade. The predictors included sociodemographic variables, familial (i.e., parental) monitoring, parents’ educational background, and sport-related factors. The Chi² and forward stepwise logistic regression analyses with a dichotomous criterion (smoking vs. non-smoking) were applied. Results The incidence of smoking was high (31% and 40% smokers, including 7% and 12% daily smokers for girls and boys, respectively). The regression model revealed more frequent absence from school (odds ratio (OR): 1.544; 95% confidence interval (CI): 1.063–2.243), more unexcused school absences (OR: 1.360; 95% CI: 1.029–1.796), and frequent parental questioning (OR: 1.530; 95% CI: 1.020–2.295) to be significant predictors of smoking among boys. For girls, a higher risk of smoking was associated with lower scholastic achievement (OR: 1.467; 95% CI: 1.089–1.977), more frequent absence from school (OR: 1.565; 95% CI: 1.137–2.155), increased conflict with parents (OR: 1.979; 95% CI: 1.405–2.789), and a self-declared perception of less parental care (OR: 0.602; 95% CI: 0.377–0.962). Sports were not found to be strongly related to smoking. However, a high risk of daily smoking was found among boys who participated in team sports and subsequently quit. Conclusions This study reinforces the need for gender- and culture-specific approaches to studying the factors that influence smoking among adolescents. Med Pr 2015;66(2):153–163Wstęp Mimo że wiek dorastania jest uważany za okres bardzo ważny z punktu widzenia zapobiegania nałogowi palenia tytoniu, nie ma badań poświęconych temu tematowi w Kosowie. Celem niniejszej pracy było zbadanie specyficznych dla płci czynników skłaniających do palenia młodzież z Prisztiny w Kosowie. Materiał i metody Badaniami objęto 1002 osoby w wieku 17–18 lat (366 chłopców, 636 dziewcząt) z 12. klasy. Pod uwagę wzięto zmienne socjodemograficzne, nadzór rodzicielski, poziom wykształcenia rodziców i czynniki związane z uprawianiem sportu. Zastosowano test Chi² oraz analizę regresji logistycznej metodą krokową z zastosowaniem zmiennej kryterialnej (palenie vs niepalenie). Wyniki Odsetek palaczy był wysoki (papierosy paliło 40% chłopców i 31% dziewcząt, w tym 7% dziewcząt i 12% chłopców codziennie). Model regresji wykazał, że częstsza nieobecność w szkole (iloraz szans (odds ratio – OR): 1,544; 95% przedział ufności (confidence interval – CI): 1,063–2,243), więcej nieusprawiedliwionych nieobecności w szkole (OR: 1,360; 95% CI: 1,029–1,796) i nadmierne zainteresowanie rodziców (OR: 1,530; 95% CI: 1,020–2,295) były istotnymi predyktorami palenia wśród chłopców. Wśród dziewcząt wyższe ryzyko palenia wynikało z gorszych postępów w nauce (OR: 1,467; 95% CI: 1,089–1,977), częstszej nieobecności w szkole (OR: 1,565; 95% CI: 1,137–2,155), częstszych konfliktów z rodzicami (OR: 1,979; 95% CI: 1,405–2,789) i poczucia zbyt małej opieki rodzicielskiej (OR: 0,602; 95% CI: 0,377–0,962). Okazało się, że uprawianie sportu nie ma istotnego wpływu na nałóg palenia. Stwierdzono jednak wysokie ryzyko codziennego palenia przez chłopców, którzy przestali uprawiać sport zespołowy. Wnioski Wyniki niniejszej pracy potwierdzają, że badając czynniki, które wpływają na palenie tytoniu wśród młodzieży, należy brać pod uwagę różnice związane z płcią i kulturą. Med. Pr. 2015;66(2):153–16