Kształtowanie nie-absolutu. Struktura i natura groteski

Rozprawa omawia trzy odrębne warianty strukturalne dzieła opartego na zasadzie groteski będącej dwojakim sposobem ukształtowania zawartości utworu (jego specyficznej „substancji”) i metody traktowania tej substancji. W obrębie utworu literackiego oba te zjawiska mogą ulegać swoistemu przedstawianiu; substancja groteskowa może być oddana w sposób naturalny, groteskowo odbarwiony, z drugiej zaś strony zawartość (substancja) w pełni zobiektywizowana może ulec przekształceniu w następstwie potraktowania jej w sposób groteskowy. Istota groteski została poddana badaniom z punktu widzenia zawartego w niej obrazu życia. Zasada ta może być realistyczna lub fantastyczna, jednakże i jedna, i druga opierają się na przesłankach realnych i konkretnych, przy czym dokonana być może właściwa transformacja w sferze stylistycznej, polegająca na zmianie lub odpowiednim przesunięciu układu. W następstwie tak przyjętego planu powstaje konstrukcja absurdalności wewnętrznej lub zewnętrznej, formalnej. Istota groteski jest zatem rozpatrywana ze stanowiska zasadniczej tonacji, która może być bądź to komiczna, bądź też groźna i ponura, która z drugiej strony zmieniając prawa rzeczywistości wedle swej własnej zasadniczej maniery daje swoiste spojrzenie na życie. W rozprawie przedstawiono różnorodne, dalekie nawet możliwości groteski w kręgu tonacji realistycznej, fantastycznej, komicznej i groźnej, a nawet „chorobliwej”. Krótko przedstawiono charakter oddziaływania tych kategorii groteski. W podsumowaniu dokonano próby wyciągnięcia ostatecznych wniosków z groteski jako specyficznej zasady artystycznej komunikacji między autorem a czytelnikiem, w oparciu o wyniki zawarte w tej rozprawie oraz w studium ogłoszonym w poprzednim zeszycie „Zagadnień Rodzajów Literackich”