Tartışmalar Işığında Hacı Bektâş Velî’nin Hayatı

Das Leben von Hacı Bektaş Veli ist bereits seit langem Forschungsgegenstand in der Türkei. Unterdessen hat es in der Forschung immer wieder erhebliche Divergenzen gegeben, wobei sich selbst in Bezug auf die Frage, welchen Glauben er Hacı Bektâş Velî, unterschiedliche Meinungen herauskristallisiert haben.Angefangen von seinem Wirken vor und direkt nacht seiner Ankuft in Anatolien über seine Rolle im Babaî-Aufstand bis zu den Tagen, die er in Sulucakaraöyük verbrachte, befasst sich diese Studie mit dem Leben und Wirken Hacı Bektaş Velis. Andererseits wird auch auf seinen Kontakt zu anderen wichtigen Persönlichkeiten, die zur selben Zeit lebten, eingegangen.Anhand der wesentlichen themenbezogenen Quellen und unter Berücksichtigung der verschiedenen Phasen im Leben Velis werden die unterschiedliche in der Forschung vorgebrachte Positionen diskutiert. In diesem Zusammenhang fördert insbesondere die Frage der Heirat von Hacı Bektaş Veli bemerkenswerte Erkenntnisse zutage. Andererseits wird versucht, zu erörtern, welchen Einfluss die im Zusammenhang mit Hacı Bektâş Velî häufig thematisierte Yesevi-Lehre auf Hacı Bektâş Velî und sein Umfeld hatte. Gleichermaßen setzt sich der vorliegende Artikel aus unterschiedlichen Blickwinkeln mit dem Einfluss der Vefa-Lehre auseinander, die in neueren Studien als Antithese zur Yesevi-Tradition verstanden wird. Zu diesem Zweck werden verschiedene Standpunkte in der Forschung und die relevanten Quellen ausgewertet.Zudem werden einige der Hacı Bektaş Veli zugeschriebenen Werke diskutiert (u.a. Maqâlât, Fevâid, Sharh-i Besmele, Nesâyih-i Hacı Bektâş-ı Velî). Selbst heutzutage finden zahlreiche Konferenzen statt, auf denen versucht wird, das Denken Hacı Bektaş Velis auf Grundlage dieser Werke erklären. Es gibt jedoch keine gesicherte Erkenntnis darüber, ob er wirklich der Verfasser dieser Abhandlungen ist. Dies sorgt für Zweifel in Bezug auf viele Ansichten, die für jene des Hünkâr („Großmeister“) gehalten werden. Deshalb nimmt diese Studie vor allem auch eine kurze Bewertung anhand dieser Werke vor und greift einige der ursprünglich von Irène Mélikoff und Ahmet Yaşar Ocak aufgeworfenen Fragen, die seit langem nicht thematisiert wurden, erneut auf.Trotz der vielen Artikel und Bücher, die über Hacı Bektâş Velî geschrieben wurden, gibt es selbst bis in die Gegenwart keine Studie, die seine historische Biografie aus verschiedenen Blickwinkeln erörtert. Ziel dieser Studie ist es daher, sowohl die jüngsten Debatten anhand der Hauptquellen zu analysieren als auch umfassende Daten über das Leben von Hacı Bektâş Velî zu präsentieren und damit die vorhandene Lücke in der Literatur zu schließen, wobei unter anderem auch auf einige Fehler im derzeitigen Forschungsstand hingewiesen werden soll.Haci Bektashi Veli’s life has been discussed by many researchers in Turkey for a long time. There have been significant divergences over time in these studies, and different ideas have emerged, up to the question on his belief. This study discusses Haci Bektashi Veli’s first activities in Anatolia, his role in the Babai uprising, and the days he spent in Sulucakaraoyuk, starting from his life before he came to Anatolia. On the other hand, the study also emphasizes his communication with distinguish persons, his contemporaries. The ideas that the researchers put forward over time were discussed based on main sources, considering every stage of Hunkar’s life. In this context, especially the matter of Haci Bektashi Veli’s marriage has produced remarkable results. On the other hand, our study also emphasizes the effects of Yesevi order, which is often discussed when it comes to Haci Bektashi Veli, on him and people around him. Along with recent studies, the influences of the Vefai order, which started to be evaluated as an antithesis to the Yesevi teachings, were also discussed from various aspects, and the comments of the researchers and the information from the main sources were evaluated. Some works attributed to Haci Bektashi Veli, such as Makalat, Fevaid, Şerh-i Besmele, Nesayih-i, were also analysed. Today, Haci Bektashi Veli’s ideas are tried to be explained through these works, even at many conferences. However, there is no exact evidence showing that he wrote these works. This raises doubts about many of Hunkar’s views, which are thought to be his ideas. This is why our study includes a brief evaluation of these works. For the same reason, some of the questions asked by Irène Mélikoff and Ahmet Yaşar Ocak, which have not been raised for a long time, have been brought to light again. Although many papers and books have been written about Haci Bektashi Veli till today, there has been no study discussing his historical life through various views, especially in recent times. Therefore, this study aims to discuss the recent debates around main sources, to provide a gathered data on the life of Haci Bektashi Veli, and to close this gap in literature by revealing some misconceptions.Hacı Bektâş Velî’nin hayatı uzun dönemdir Türkiye’de pek çok araştırmacı tarafından çalışılmıştır. Bu çalışmalarda zamanla belirgin ayrışmalar yaşanmış, onun nasıl bir inanca sahip olduğuna kadar varan farklı fikirler ortaya çıkmıştır. Çalışmada; Hacı Bektâş Velî’nin Anadolu’ya gelene kadar neler yaptığından başlanarak, Anadolu’daki ilk faaliyetleri, Babaî İsyanı’ndaki rolü, Sulucakaraöyük’te geçirdiği günler ele alınmıştır. Diğer taraftan onunla çağdaş olan, önemli simâlarla iletişimi üzerinde de durulmuştur. Araştırmacıların zamanla ortaya attıkları fikirler, Hünkâr’ın hayatının her aşaması ele alınarak ana kaynaklar etrafında tartışılmıştır. Bu bağlamda özellikle Hacı Bektâş Velî’nin evliliği meselesi dikkate değer sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Diğer taraftan konu o olduğunda, sıklıkla tartışmaya açılan Yesevîliğin, Hacı Bektâş Velî ve onun etrafındaki insanlara etkileri hususu üzerinde de durulmaya çalışılmıştır. Son çalışmalarla birlikte Yesevîliğin anti tezi gibi değerlendirilmeye başlanan Vefaîliğin tesirleri de yine aynı şekilde çeşitli yönlerden ele alınmış, araştırmacıların yorumları ve ana kaynaklarda geçen bilgiler değerlendirilmiştir.Hünkâr’a atfedilen Makâlât, Fevâid, Şerh-i Besmele, Nesâyih-i Hacı Bektâş-ı Velî gibi bazı eserler de ele alınmıştır. Günümüzde birçok konferansta dahi bu eserler üzerinden Hacı Bektâş Velî’nin düşünceleri anlatılmaya çalışılmaktadır. Ancak risâleleri onun yazdığına dair kesin veriler yoktur. Bu durum, Hünkâr’ın fikirleri olduğu düşünülen birçok görüş konusunda şüphe uyandırmaktadır. Bu yüzden bu eserler üzerinde, özellikle kısa bir değerlendirme yapılmıştır. Irène Mélikoff ve Ahmet Yaşar Ocak tarafından sorulan ve uzun zamandır dillendirilmeyen bazı sorular ise yine bu sebepten, yeniden gün yüzüne çıkarılmıştır. Şimdiye kadar Hünkâr hakkında pek çok makale, kitap kaleme alınsa da özellikle son zamanlarda onun tarihî hayatını çeşitli görüşler etrafında tartışan bir çalışma yoktu. Bu yüzden, bu çalışma son tartışmaları ana kaynaklar etrafında tartışarak hem Hacı Bektâş Velî’nin hayatı hakkında derli toplu bir veri sunmayı hem de bazı hataları ortaya koyarak literatürdeki bu eksikliği kapatmayı amaçlamaktadır