Syrian priesthood in the territory of Danube limes of Moesia Superior: Funerary monument dedicated to Jupiter Dolichenus and Dea Syria from Glamija I

Tokom arheoloških iskopavanja na lokalitetu Glamija - Rtkovo 1982. godine pronađen je u jugozapadnom uglu zida rimske fortifikacije, kao spolija, votivni spomenik posvećen božanstvima Jupiteru Dolihenu i DEA Siriji. Dedikant spomenika je izvesni Julijus Apolinaris, sveštenik kulta božanskog para, čije ime Apolinaris implicira njegovo orijentalno poreklo, ali predstavlja i često ime poštovalaca kulta Jupitera Dolihena, verovatno izvedeno iz imena boga Apolona koji je i epigrafski i skulpturalno potvrđen kao član Dolihenove božanske zajednice. Posvete Jupiteru Dolihenu i DEA Siriji izuzetno su retke. Osim spomenika iz Glamije, poznata su još samo dva spomenika sa teritorije celog Rimskog carstva na kojima se izražava pošta božanskom paru. Prvi spomenik je pronađen u Apulumu i posvećen je Jupiteru Dolihenu i sirijskoj boginji, uz čije ime stoji i ime kartaginske vrhovne boginje Celestis, što ne čudi ako se ima u vidu da su te dve boginje često bile izjednačavane usled istovetnih ikonografskih i kultnih karakteristika. Drugi spomenik potiče iz Rima i posvećen je Jupiteru Dolihenu i Junoni Doliheni asirijskoj, gde epitet "asirijska" zapravo predstavlja arhaičan termin istoga značenja kao "sirijska". Udruživanje Jupitera Dolihena sa DEA Sirijom zasnovano je zapravo na starijem modelu božanskog para lokalnog boga Dolihe, Hadada i sirijske boginje Atargatis, čiji se kultni centar nalazio u Hijerapolisu. Otkriće votivne stele sa predstavom para najznačajnijih sirijskih božanstava u svetilištu boga Jupitera Dolihena, na lokalitetu Duluk Baba Tepesi u Dolihi 2007. godine, dovelo je do saznanja o neprekidnom kultnom kontinuitetu božanstava od perioda gvozdenog doba pa sve do perioda rimske dominacije. Tada lokalni bog Dolihe biva sinkretizovan sa vrhovnim rimskim bogom Jupiterom u obličju Jupitera Dolihena, a lokalna boginja Dolihe, srodna boginji Atargatis, biva poistovećena sa vrhovnom rimskom boginjom Junonom u liku Junone Dolihene. Budući da je spomenik iz Glamije posvetio sveštenik kultova Jupitera Dolihena i DEA Sirije, otvara se pitanje o prisustvu i ulozi sirijskog sveštenstva na prostoru dunavskog limesa provincije Gornje Mezije i rimskih provincija centralnog Balkana. Za razliku od kulta DEA Sirije, koji je potvrđen još samo na teritoriji Skupa, dedikacije Jupiteru Dolihenu poznate su od strane još nekoliko sveštenika, i to sa lokaliteta kao što su Arčar (Ratiaria), Vidin, Kličevac pored Viminacijuma (Viminacium) i Karataš (Diana). Pored vojske, trgovaca, robova i oslobođenika koji su predstavljali glavne nosioce orijentalnih kultova, sirijski sveštenici su svakako bili prisutni u centrima gde su kultovi sirijskih božanstava potvrđeni i gde su postojali njihovi vojni i civilni poštovaoci, a koji su bili aktivni učesnici u svečanim procesijama i ritualnim banketima održavanim u čast božanstava. Činjenica da je spomenik iz Glamije posvetio sveštenik koji je bio izuzetan znalac teologije i ritualnih radnji božanstava u čiju čast se i podiže spomenik, kao i to da ga posvećuje boginji DEA Siriji, a ne Junoni Doliheni, paredri Jupitera Dolihena, jasno implicira ne samo njegovo orijentalno poreklo već i konzervativnost i privrženost tradiciji i običajima otadžbine božanskog para. Otkriće spomenika unutar rimske fortifikacije na lokalitetu Rtkovo - Glamija takođe upućuje na mogućnost da je sveštenik Julijus Apolinaris istovremeno bio u aktivnoj vojnoj službi ili da je pak bio možda veteran, što nije bio redak slučaj širom Rimskog carstva, kao što potvrđuju natpisi sa spomenika Jupitera Dolihena iz Rima, Karnuntuma itd. S obzirom na to da je na lokalitetu Rtkovo - Glamija podignuto manje utvrđenje, u kojem nisu potvrđeni drugi kultovi niti svetilište ijednog božanstva, kao i da je votivni spomenik Jupitera Dolihena i DEA Sirije pronađen kao spolija u zidu starijeg utvrđenja iz 4. veka, postavlja se pitanje o mogućnosti prenošenja spomenika s nekog drugog obližnjeg lokaliteta na kome su kultovi sirijskih božanstava bili poznati. U tom slučaju bi kao pretpostavljeni lokaliteti odakle je spomenik mogao biti prenesen došli u obzir najpre Drobeta i Karataš (Diana), gde je potvrđen ne samo kult sirijskih božanstava već i postojanje svetilišta sa sveštenicima koji su brinuli o svečanostima i ritualnim radnjama izvođenim u čast DEA Sirije i Jupitera Dolihena, čija popularnost doživljava vrhunac u periodu vladavine dinastije Severa, da bi već tokom druge polovine 3. veka spomenici posvećeni božanstvima postali retki. Ipak za sada, u svetlu trenutnih saznanja, mogućnost prenošenja spomenika Julijusa Apolinarisa sa nekog drugog obližnjeg lokaliteta na lokalitet Glamija ostaje samo u domenu pretpostavke.In 1982, during archaeological excavations in the Danube Limes, a funerary stela was found in the locality of Glamija I (in the village of Rtkovo), inside the Roman fortress, dedicated to Jupiter Dolichenus and DEA Syria. The dedicant is the priest of the divine couple. The monument from Glamija I represents one of only a few monuments dedicated to Jupiter Dolichenus and DEA Syria, particularly since the dedication is made by the priest of the gods. This paper discusses the question and role of Syrian priesthood in the territory of the Danube Limes and the Central Balkan Roman provinces, in the context of the cults of Jupiter Dolichenus and DEA Syria, along with the hypotheses regarding the possible sanctuaries of the deities, their worshippers and the period when their cults existed in the aforementioned territories